ΓΙΑΤΙ Η ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΙΑΚΙ ΚΑΤΑ ΤΟΝ OΜΗΡΟ, ΔΕΝ ΔΙΚΑΙΟΥΝΤΑΙ ΝΑ ΔΙΕΚΔΙΚΟΥΝ ΤΟΝ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΟΜΗΡΙΚΗΣ ΙΘΑΚΗΣ

Αρχική Σελίδα  Ομηρικά  ΠΕΡΙ ΟΜΗΡΙΚΗΣ ΙΘΑΚΗΣ Α ΠΕΡΙ ΟΜΗΡΙΚΗΣ ΙΘΑΚΗΣ Α 07.10.11 http://www.ithacanews.gr Του Επαμεινώνδα ΓΑΖΗ* Α ΜΕΡΟΣ, Ο Όμηρος μας διδάσκει, πως υπάρχουν τέσσερα κύρια νησιά στο Βασίλειο του Οδυσσέα και ένα τμήμα της ηπειρωτικής χώρας (Νήρικος), που είχε καταλάβει ο Λαέρτης, όταν βασίλευε στην Ιθάκη, τα οποία κατοικούνταν από το Λαό των Κεφαλλήνων! Το τμήμα της ηπειρωτικής χώρας (ακτή ηπείροιο), όπου βρίσκονταν η καλοχτισμένη πόλη – κάστρο Νήρικος, είναι απολύτως εξακριβωμένο και επιβεβαιωμένο από τις πινακίδες με Γραμμική Β, που βρέθηκαν στο Ανάκτορο της Πύλου, ότι δεν είναι άλλο παρά το ΒΔ τμήμα της Ακαρνανίας! Τα τέσσαρα αυτά νησιά, τα τοποθετεί ο Ποιητής με σαφήνεια (σε πάμπολλα χωρία), ως εξής: 1. Δυτικότερα και πιο απόμακρα από τα άλλα τρία, τοποθετεί την ξέφαντη κι από μακριά ορατή «ευδείελον» ΙΘΑΚΗ, λόγω του μεγαλοπρεπούς βουνού της Νήριτου. (Βλ. ΣΗΜ. 1η, 2η & 3η) 2. Ανατολικά προς Νοτιοανατολικά, τη Ζάκυνθο, το τελευταίο από τα τέσσαρα, και 3. Στο ενδιάμεσο Ιθάκης και Ζακύνθου τοποθετεί ένα φυσικό ζεύγος νησιών, τα οποία ονομάζει Δουλίχιο και Σάμη. ΤΑ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ( με τον Αρχαίο προσανατολισμό) Αυτή η τοποθέτηση δεν είναι τυχαία. Είναι η φωτογραφική ή χαρτογραφική αποτύπωση των τεσσάρων νησιών του Βασιλείου του Οδυσσέα και μάλιστα με απόλυτη ακρίβεια. Οι περιγραφές του κορυφαίου Επικού Ποιητή είναι ακριβέστατες, γι’ αυτό και ο Στράβων τον χαρακτήρισε «αρχηγέτην είναι της γεωγραφικής εμπειρίας Όμηρον». Δεν υπάρχει, βεβαίως, απολύτως καμία αμφισβήτηση αυτής της τοποθέτησης των τεσσάρων νησιών, διότι η περιγραφή αυτή δεν είναι η μία και μοναδική σε ένα κάποιο χωρίο της Οδύσσειας. Στο πρώτο και βασικό χωρίο μας πληροφορεί: ναιετάω δ’ Ιθάκην ευδείελον: εν δ’ όρος αυτή Νήριτον εινοσίφυλλον, αριπρεπές: αμφί δε νήσοι πολλαί ναιετάουσι μάλα σχεδόν αλλήλησι, Δουλίχιόν τε Σάμη τε και υλήεσσα Ζάκυνθος. αυτή δε χθαμαλή πανυπερτάτη ειν αλί κείται προς ζόφον, αι δέ τ’ άνευθε προς ηώ τ’ ηέλιόν τε. αὐτὴ δὲ χθαμαλὴ πανυπερτάτη εἰν ἁλὶ κεῖται πρὸς ζόφον, αἱ δέ τ᾽ ἄνευθε πρὸς ἠῶ τ᾽ ἠέλιόν τε, (Οδ. ι, 21-26) Κατοικώ στην Ιθάκη την ξέφαντη· σ’ αυτήν υψώνεται ένα βουνό το Νήριτο, δασωμένο και μεγαλοπρεπές· στις δυό πλευρές της βρίσκονται πολλά νησιά πολύ κοντά το ένα με τ’ άλλο, το Δουλίχιο και η Σάμη δίπλα – δίπλα και η δασωμένη Ζάκυνθος. Η Ιθάκη βρίσκεται χαμηλά στην απέραντη θάλασσα και πιο απόμακρη απ’ όλα προς τη δύση, ενώ τα άλλα μακριά στη θάλασσα προς το χάραμα και τον ήλιο (Ε.Γ.) Με την ίδια ακριβώς γεωγραφική τοποθέτηση αναφέρονται τα τέσσαρα νησιά και στα επόμενα χωρία (Οδ. α, 246), (Οδ. π, 123), (Οδ. τ, 131)! ὅσσοι γὰρ νήσοισιν ἐπικρατέουσιν ἄριστοι, Δουλιχίῳ τε Σάμῃ τε καὶ ὑλήεντι Ζακύνθῳ, ἠδ᾽ ὅσσοι κραναὴν Ἰθάκην κάτα κοιρανέουσι, (Οδ. α, 246) και (Οδ. π, 123) ὅσσοι γὰρ νήσοισιν ἐπικρατέουσιν ἄριστοι, Δουλιχίῳ τε Σάμῃ τε καὶ ὑλήεντι Ζακύνθῳ, οἵ τ᾽ αὐτὴν Ἰθάκην εὐδείελον ἀμφινέμονται, (Οδ. τ, 131) Με φωτοαντιγραφική ακρίβεια έρχεται και ο Ύμνος στον Απόλλωνα να επιβεβαιώσει την γεωγραφική τοποθέτηση των τεσσάρων νησιών ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΑΠΟΛΛΩΝΑ καί σφιν ὑπὲκ νεφέων Ἰθάκης τ’ ὄρος αἰπὺ πέφαντο, Δουλίχιόν τε Σάμη τε καὶ ὑλήεσσα Ζάκυνθος. και μεταξύ αυτών κάτω απ’ τα σύννεφα φανερώνεται το πανύψηλο βουνό της Ιθάκης, και πιο εδώ το Δουλίχιο και η Σάμη και η δασωμένη Ζάκυνθος (Ε.Γ.) Βεβαίως και ο Οβίδιος στις Μεταμορφώσεις του (ΧΙΙΙ 711-712) επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές, όταν γράφει: Now they were carried past Dulichium’s anchorage; past Same, and the houses of Neritos; and Ithaca, cunning Ulysses’s kingdom. Τώρα περάσαμε από το αγκυροβόλιο του Δουλίχιου, περάσαμε τη Σάμη Και τα σπίτια του Νήριτου, και την Ιθάκη το βασίλειο του μισητού Οδυσσέα. (Ε.Γ.) Εκείνος όμως, που πανηγυρικά επιβεβαιώνει τη γεωγραφική τοποθέτηση των τεσσάρων νησιών, όπως την περιγράφει ο Όμηρος, είναι ο Βιργίλιος στην Αινειάδα του (AENEID, III, 270-275): iam medio apparet fluctu nemorosa Zacynthos Dulichiumque Sameque et Neritos ardua saxis. effugimus scopulos Ithacae, Laertia regna, et terram altricem saevi exsecramur Ulixi. mox et Leucatae nimbosa cacuminal montis et formidatus nautis aperitur Apollo. Τώρα φανερώνεται πάνω απ’ τ’ αφρισμένα κύματα η δασωμένη Ζάκυνθος και το Δουλίχιο και η Σάμη και τα απότομα γκρέμια του Νήριτου Ξεπερνάμε γρήγορα τις βραχοκορφές της Ιθάκης, του Λαέρτη το βασίλειο, και στο πέρασμά μας αναθεματίζουμε τη χώρα που γέννησε τον Οδυσσέα. Σύντομα και του Λευκάτα εμφανίζεται η συννεφοσκεπασμένη λοφοσειρά και ο Ναός του Απόλλωνα, τον οποίο οι ναυτικοί φοβούνται. (Ε.Γ.) Προφανώς οι παραπάνω γεωγραφικές περιγραφές μας βεβαιώνουν ότι μεταξύ της Ομηρικής Ιθάκης και της Ζακύνθου, είναι τοποθετημένα τα δύο δίδυμα νησιά Δουλίχιο και Σάμη. Πέρα όμως απ’ αυτή τη γεωγραφική τοποθέτηση, που υπάρχει στα παραπάνω χωρία, υπάρχει σε αυτά και η γραμματολογική και συντακτική σύνδεση μεταξύ των νησιών. Όπως θα διαπιστώσει ο καθένας από την ανάγνωση των παραπάνω χωρίων, στις λέξεις Δουλίχιο και Σάμη, τόσο στις τέσσερεις επαναλήψεις της Οδύσσειας όσο και στον Ύμνο στον Απόλλωνα, καθώς και στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου αλλά και στην Αινειάδα του Βιργίλιου, η σχέση των δύο μεσαίων νησιών ταυτοποιείται αποκλειστικά με τον δύο φορές επαναλαμβανόμενο συμπλεκτικό σύνδεσμο …τε …τε … (Λατ. –que …–que). Αυτό φανερώνει μονοσήμαντα ότι τα δύο στοιχεία, που συνδέει ο σύνδεσμος αυτός, βρίσκονται σε πολύ – πολύ κοντινή σχέση ή απόσταση ή θέση μεταξύ τους και αποτελούν, κατά συνέπεια, ένα φυσικό ζευγάρι! [Δουλίχιόν τε Σάμη τε – Dulichiumque Sameque]. Και η γραμματολογική και η συντακτική τοποθέτηση στα παραπάνω κείμενα (και στις 7 επαναλήψεις), επιβεβαιώνει την απόλυτη εγγύτητα των δύο αυτών νησιών . Το Δουλίχιο και η Σάμη αποτελούν ένα αιώνιο φυσικό ζευγάρι μέσα στο Ιόνιο πέλαγος. Η θέση αυτή είναι και θέση των μεγαλύτερων Ομηρικών Λεξικών στον Κόσμο! A nearer connexion is marked by τε…τε… = μία πολύ κοντινή σχέση προσδιορίζεται από τα …τε…τε…, μας επισημαίνει στο «A Greek-English Lexicon, based on The German Work of Francis Passow, by Henry George Liddell and Robert Scott». Και βέβαια ο ίδιος ο Όμηρος επισφραγίζει αυτή την άποψη με τη φράση της Ιλιάδας, «οι δ’ Άργος τ’ είχον Τίρυνθά τε τειχιόεσσαν» (Ιλ. Β, 559). Υπήρχαν κοντινότερες πόλεις στην αρχαιότητα από το Άργος και την Τίρυνθα, τις οποίες συνδέει ακριβώς με … τε … τε …; Το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη, στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα και στη μελέτη του για την Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία και στο Κεφάλαιο Αρχές της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας, στο λήμμα «Σύνδεσμοι», γράφει για το τε: «Είναι ένα εγκλητικό μόριο (πβ. λατινικό que), που σημαίνει ό,τι και το και. Η συχνότητα της χρήσης του δεν είναι μόνο συνάρτηση της εποχής (είναι αρχαϊκό στοιχείο και με το πέρασμα του χρόνου περιορίζεται) αλλά και του κειμενικού είδους. Το βρίσκουμε πολύ συχνά στον Όμηρο και λιγότερο στους κλασικούς. Ο Πλάτων το χρησιμοποιεί πολύ ως σημείο ποιητικού ύφους και αρχαϊκότητας. Στον Ηρόδοτο είναι συχνότερο απ’ ό,τι στον Θουκυδίδη και στον Ξενοφώντα είναι σπάνιο, ενώ λείπει εντελώς από τους ρήτορες και τις επιγραφές, των οποίων η γλώσσα είναι πιο κοντά στην καθομιλουμένη. Στην τυπική του εκδοχή είναι διπλασιασμένο, ώστε να συνδέσει δύο στοιχεία τα οποία ζεύγνυνται με φυσικό τρόπο». Και βέβαια όταν τα δύο στοιχεία είναι νησιά, αυτή η ζεύξη σημαίνει ότι αποτελούν ένα αιώνιο φυσικό ζευγάρι, τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο! Βεβαίως ο Όμηρος στο πρώτο χωρίο, που αναφέραμε (Οδ. ι, 21-26), μας δίδαξε με σαφήνεια, πως τα άλλα νησιά, πλην της Ιθάκης, βρίσκονταν πολύ κοντά μεταξύ τους, με τη φράση «μάλα σχεδόν αλλήλησι» και ίσως δεν χρειαζόταν όλη αυτή η λεπτομερέστερη έρευνα, η οποία όμως επιβεβαιώνει απόλυτα και επισφραγίζει την άποψη ότι ο Όμηρος και τοποθετεί δίπλα – δίπλα τα δύο αυτά νησιά και επί πλέον ότι γνωρίζει πολύ καλά τις τοποθεσίες που περιγράφει! Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Ποιητή πρέπει να ψάξουμε στο Ιόνιο Πέλαγος για ένα φυσικό και αιώνιο ζευγάρι νησιών με τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Φυσικά ζευγάρια νησιών στο Ιόνιο υπάρχουν δύο, οι Παξοί και οι Αντίπαξοι και η Κεφαλονιά με το Θιάκι. [Το δεύτερο ζευγάρι παλιότερα και για πολλούς αιώνες ονομάζονταν Μεγάλη και Μικρή Κεφαλονιά ή Κεφαλονιά και Αντικεφαλονιά (J. Partsch, Kephallenia σ. 46)]. Το πρώτο ζευγάρι Παξοί και Αντίπαξοι δεν μπορεί να ερευνηθεί, να συγκριθεί και να ταυτιστεί με νησιά που βρίσκονται αμέσως μετά τη Ζάκυνθο, γιατί δεν έχει καμία γειτονική ούτε και οπτική καν σχέση με τη Ζάκυνθο και την Ηλεία. Αναμφισβήτητα το μόνο σημερινό ζευγάρι, που σύμφωνα με τις περιγραφές του Όμηρου μπορεί να ταυτιστεί με το φυσικό ζευγάρι Δουλίχιο και Σάμη, είναι αποκλειστικά και μόνο η Κεφαλονιά με το Θιάκι! Δεν μπορεί να υπάρξει η παραμικρή αμφισβήτηση σ’ αυτήν την τοποθέτηση, μιας και μελετάμε τον Όμηρο κι όχι τον Στράβωνα ή τον Απολλόδωρο ή τον Εκαταίο ή τ ον οποιονδήποτε κορυφαίο Ομηριστή! [ΣΗΜ. 1η. Ακόμη όμως κι αν δεχθούμε τη λέξη «ευδείελον» ως καλόδυση, η Ιθάκη ήταν καθαρά η δυτικότερη όλων των νησιών του βασιλείου του Οδυσσέα, μιας και ο Λίβιος μας βεβαιώνει ότι «η Λευκαδία παλιότερα ήταν χερσόνησος, το δυτικό τμήμα της οποίας ήταν ενωμένο με την Ακαρνανία» . Το δεδομένο αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι οι Αρχαίοι, εσφαλμένα μεν, αλλά αποδεδειγμένα, είχαν λάθος προσανατολισμό. Θεωρούσαν την κατεύθυνση Κόρινθος – Κορινθιακός Κόλπος – Εκβολές Αχελώου – Ακαρνανία – στόμιο Αμβρακικού – Θεσπρωτία, ως μία ευθεία καθαρά από Ανατολή προς Δύση και παράλληλα μ’ αυτή τη γραμμή ήταν τοποθετημένα και τα Ιόνια νησιά. Υπήρχε ουσιαστικά μια λανθασμένη περιστροφή κατά περίπου 60ο προς τα δυτικά της σημερινής Β–ΒΔ κατεύθυνσης, η οποία εξισώνονταν με τη Δ τότε κατεύθυνση. Τον λανθασμένο αυτό προσανατολισμό διέγνωσε και ο J. Partsch στις μονογραφίες του για τα Ιόνια Νησιά. ΣΗΜ. 2η. Eνταύθα παρεμβαίνει μια σπουδαία παρατήρησις ως προς τον προσανατολισμόν των Iονίων νήσων, την οποίαν οφείλομεν εις τον J. Partsch. Eις την Mονογραφίαν του περί Kερκύρας (1877, 73) και περί Kεφαλληνίας και Iθάκης απέδειξεν ο βαθύς ούτως γνώστης των Iονίων νήσων, ότι μαρτυρείται η τάσις των κατοίκων και επισκεπτών των νήσων τούτων να θεωρούν την νοτίαν ή νοτιοανατολικήν κατεύθυνσιν της ηπειρωτικής ακαρνανικής ακτής και των νήσων ως καθαρώς ανατολικήν. Συγκεκριμένως, απέδειξεν ότι όλοι οι αρχαίοι και μεσαιωνικοί συγγραφείς, ακόμη και γεωγράφοι, ως ο Στράβων, επίστευον ότι η γραμμή της ακτής από της Kερκύρας, μέσω του στομίου του Aμβρακικού Kόλπου μέχρι του Kορινθιακού είχε κατεύθυνσιν από Δυσμών προς Aνατολάς και την ιδίαν κατεύθυνσιν είχον και αι παρά την γραμμήν ταύτην νήσοι. (γράφει ο W. Dörpfeld). ΣΗΜ. 3η. Στους χάρτες που ακολουθούν και σε πολλούς άλλους ακόμη, όπως του Πτολεμαίου, του Ηρόδοτου και πολλών άλλων, καταδεικνύεται ότι από Κόρινθο μέχρι Κέρκυρα ήταν μία ευθεία από Ανατολή προς Δύση και της ηπειρωτικής ακτής της Ελλάδος και των πλησίον της Ιόνιων νησιών.] Συνεχίζεται ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΧΑΡΤΗΣ κατά Εκαταίο (6ος αι. π.Χ), Ερατοσθένη (194 π.Χ) και Στράβωνα (18 π.Χ)