Η Χοιροσπηλιά στην Εύγηρο

 (το χοιροστάσιο του Εύμαιου κατά Νταίρπφελντ)

 | By f.kolivas

Επισκεφτήκαμε τη Χοιροσπηλιά, για πρώτη φορά, στα μέσα του παρελθόντος Φθινοπώρου, έχοντας κατά νου τη θεωρία του Νταίρπφελντ σχετικά με την ταύτιση της Ομηρικής Ιθάκης με το νησί της Λευκάδας. Οδηγός μας ήταν τότε ο πρόεδρος της τοπικής κοινότητας Ευγήρου, Σπύρος Φατούρος, τον οποίο ευχαριστούμε, για μια ακόμη φορά, θερμά. Η πρώτη εντύπωση είναι ότι δεν έχει αναδειχτεί, όπως θα έπρεπε, ο σημαντικός αυτός αρχαιολογικός χώρος του νησιού μας, γιατί περί αυτού πρόκειται, ανεξάρτητα από την ορθότητα ή μη της θεωρίας του μεγάλου Γερμανού αρχαιολόγου και Λευκαδολάτρη Γουλιέλμου Νταίρπφελντ. Παρόλα ταύτα ο χώρος αυτός θα πρέπει να ενδιαφέρει τους ξένους, κυρίως, επισκέπτες του τόπου μας. Πολλοί είναι αυτοί που επισκέπτονται τη Χοιροσπηλιά, αν κρίνουμε και από το μονοπατάκι που έχει σχηματιστεί από το πηγαινέλα των επισκεπτών.

Όπως είναι γνωστόν ο Νταίρπφελντ ταυτίζει στη θεωρία του την κοιλάδα «Ολοθός», κάτω από το Μαραντοχώρι και την Εύγηρο, με το χοιροστάσιο του Εύμαιου και τη Χοιροσπηλιά (πέτρῃ ὕπο γλαφυρῇ ξ, 524-533) με το μέρος όπου ο Εύμαιος στάβλιζε τα χοιρινά του. Τον δε όρμο της Ευγήρου Αυτέλι ή Σκύδι τον ταυτίζει με το λιμάνι αποβίβασης του Τηλεμάχου, μετά την επιστροφή του από την Πύλο και αφού είχε αποφύγει την ενέδρα των μνηστήρων στην Αστερίδα, απ΄ όπου και έφτασε μέχρι τα μαντριά του Εύμαιου και συναντήθηκε με τον πατέρα του τον Οδυσσέα.

Ας αφήσουμε όμως τον κοντοχωριανό μας (από τα Πλατύστομα) και πρόσφατα αποδημήσαντα Αλέκο Φίλιππα να μας διηγηθεί, εν συντομία, την ιστορία της Χοιροσπηλιάς μέσα από το βιβλίο τουΛευκάδα, η Ομηρική Ιθάκη (Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1995, Σελ. 121-123, ISBN 960-211-212-3), όπου παρατίθενται αποσπάσματα από το σύγγραμμα του Νταίρπφελντ Alt-Ithaka. Ein Beitrag zur Homer-Frage (W. Dörpfeld et al., Mόναχο 1927), σε μετάφραση Β. Φραγκούλη από το ΕπετηρίςΕταιρείας Λευκαδικών Μελετών (τ. Β.΄ 1972, Αθήναι 1973):

Ο Νταίρπφελντ το 1905 ανέσκαψε τη χοιροσπηλιά που ο Εύμαιος στάβλιζε τα χοιρινά του, και γράφει:

«Η πρώτη ανασκαφή εις την θέσιν Χοιροσπηλιά, παρά το χωρίον Εύγηρος, η οποία προς έκπληξίν μας επρομήθευσε πλήθος εγχρώμων και εγχαράκτων αγγείων της Νεολιθικής εποχής, από τα οποία δεν ανευρέθησαν εις το Νηδρί, καθώς και πλήθος λιθίνων εργαλείων» (σελ. 174).

Φωτογραφία του Νταίρπφελντ από τη Χοιροσπηλιά. Ως ημερομηνία λήψης αναγράφεται στη λεζάντα με τίτλο «Λευκάς * Το χωριό Εύγηρος και η σπηλιά Χοιροσπηλιά» το έτος 1903

Το 1906 συνεχίστηκαν οι ανασκαφές με πλούσια ευρήματα της Νεολιθικής εποχής και της εποχής του Χαλκού και επαναληφτήκανε το 1912 και 1913 με συνεργάτη το Γενικό αρχίατρο Dr. Velde.

Ο Νταίρπφελντ θεωρεί ως ιδιαίτερα σημαντική για την προϊστορική περίοδο περίοδο της Ελλάδας τη χοιροσπηλιά. Γράφει:

«Το περίπου 5 μέτρων πλάτος άνοιγμα της εισόδου εκλείετο εις την Αρχαιότητα υπό τοίχου, του οποίου το κατώτερον τμήμα απεκάλυψε κατά τας ανασκαφάς του ο G. Velde. Εις το νότιον άκρον του τοίχου είχεν αφεθεί μικρόν άνοιγμα, κλειόμενον πιθανώς υπό ξυλίνης θύρας. Το εσωτερικόν έχει μήκος 16 μέτρων και πλάτος 13 και σχηματίζεται από τρεις κοιλότητας (σπηλιές), αι οποίαι ανεσκάφησαν κατ΄ αρκετά μέτρα βαθύτερον. Το σπήλαιον φωτίζεται από την θύραν και από ένα εις την νοτίαν πλευράν μικρόν πλευρικόν φωταγωγόν, κυρίως όμως από κάθετον αναφωτίδα, περί το μέσον του χώρου, η οποία φαίνεται φυσική, χωρίς να αποκλείεται ότι διηυρήνθη τεχνιτώς.

»Από το συλλεγέν πλήθος των λιθίνων αντικειμένων και των αγγείων παντός είδους προκύπτει ότι το σπήλαιον εχρησίμευεν ως κατοικία ανθρώπων κατά την ΙΙΙην και ΙΙαν χιλιετηρίδα. Πότε ήρχισεν η οίκησις δεν δύναται επί του παρόντος να καθορισθή, αλλά έπαυσε ασφαλώς περί το τέλος της ΙΙας χιλιετηρίδος, διότι παρά τα προϊστορικά εκ πηλού αντικείμενα ευρέθησαν και πολλά θραύσματα της Μυκηναϊκής εποχής, αλλ΄ ουδέν σχεδόν της Ελληνικής, πλην μεμονωμένων τινών. Το σπήλαιον, επομένως, δεν εχρησιμοποιήθη την εποχήν ταύτην ως κατοικία. Δεν δύναται επίσης να λεχθή εάν και εις τους Αρχαιοελληνικούς χρόνους το σπήλαιον εχρησιμοποιείτο ως σταύλος χοίρων, όπως φαίνεται ασφαλές δια τους νεωτέρους χρόνους, εκ της νεοελληνικής λέξεως χοίρος. Σήμερον η χοιροτροφία είναι περιορισμένη επί της νήσου και το σπήλαιον δεν χρησιμοποιείται» (σελ. 228).

Ο Νταίρπφελντ παραθέτει στο βιβλίο του καταγραφή των ευρημάτων της χοιροσπηλιάς από τονPeter Goessler:

«Λόγω των πολυπληθών ευρημάτων εκ πηλού, λίθων, κέρατος και οστών, το σπήλαιον της Χοιροσπηλιάς είναι εν των αρχαιολογικώς σπουδαιοτέρων κατοικουμένων σπηλαίων εις ολόκληρον την περιοχήν της Μεσογείου. Το περιεχόμενό του, το οποίον κατ΄ ουδένα τρόπον εξηντλήθη, εμπλουτίζει την εικόνα της προϊστορικής οικίσεως, όχι μόνον της νήσου αλλά, λόγω της θέσεώς της, και των δύο χερσονήσων εκατέρωθεν της Αδριατικής.»Με παραπομπήν εις τα δύο δημοσιεύματα του Dr. Velde «Anthropologische Untersuchungen und Grabung in einer Höhle der Jungeren Steinzeit auf Leukas» (Zeitschr. f. Ethnologie, 1912, 845 και 1913, 1156), όπου και σχεδίασμα του σπηλαίου και φωτογραφίαι και εν όψει συνεχίσεως των ερευνών και δημοσιεύσεως του όλου υλικού από άλλην πλευράν, δίδεται εις τα επόμενα βραχεία μόνον περίληψις των ουσιωδεστέρων.
»Το σπήλαιον Χοιροσπηλιά κείται εις οριζοντίαν επί του χάρτου απόστασιν 800 περίπου μέτρων από την βορείαν άκραν του όρμου Σκύδι, εις υψόμετρον 110 μέτρων υπέρ την στάθμην της θαλάσσης, καθ΄ οδόν προς το χωρίον Εύγηρος (υψόμετρον 227 μέτρα) και την θαυμασίαν πηγήν όπου ο Dörpfeld τοποθετεί την κατά το ν408 τηςΟδυσσείας πηγήν Αρέθουσαν. Ο Dörpfeld είδε το σπήλαιον δια πρώτην φοράν το 1902, τον δε Ιούλιον του 1905, οδηγούμενοι από τον W.v. Marees, τον τοπογραφούντα την νήσον, διεπιστώσαμε την έκατσίν της και τον πλούτον των ευρημάτων, ως και την κακήν κατάστασιν λόγω βροχών και κατακρημνίσεων. Αι πρώται ανασκαφαί τον

Ιούλιον και Αύγουστον του 1905 έδωσαν πολλά ευρήματα, κυρίως λιθίνους πελέκεις, εργαλεία από πυριτόλιθον και ζωγραφισμένην κεραμεικήν της Νεολιθικής εποχής, αλλά και μεταγενεστέρων περιόδων, μέχρι των Κλασσικών χρόνων, όπως π.χ. το όμοιον εις Αγίαν Κυριακήν ευρεθέν με τα τρεις εν χορώ Νύμφας. Τον Ιούνιον του 1906 συνεχίσθη η ανασκαφή υπό των Dr. Pagenstecher και Pfister, όπου, εκτός 75 καλαθίων θραυσμάτων, απεκαλύφθησαν δέκα πελέκεις (λίθινοι), είδη εκ πυριτολίθου και οστών, σφόνδυλοι και μερικά πήλινα ειδώλια. Οι εις βάθος 6,20 μέτρων ευρεθέντες τότε δύο ανθρώπινοι σκελετοί ώθησαν τον ανθρωπολόγον Dr. Velde εις περαιτέρω κατά το 1912 και 1913 ανασκαφάς, κατά τας οποίας εγένοντο διαπιστώσεις ως προς το βάθος της οικίσεως εντός του σπηλαίου, το οποίον κυμαινόμενον από 3-8 μέτρα έδωσεν εις τα απώτερα αυτού στρώματα και τα πλουσιώτερα νεολιθικά ευρήματα και έγχρωμα κεραμεικά, καθώς και καθορισμόν της όλης διατάξεως.

»Το σπήλαιον έχει τα τυπικά χαρακτηριστικά κατοικήσεως της Νεολιθικής περιόδου, αλλά εχρησιμοποιήθη διαρκώς και καθ΄ όλην την Εποχήν του Χαλκού μέχρι των Μυκηναϊκών χρόνων. Τα εκ των Κλασσικών χρόνων λείψανα είναι ολίγα. Η θέσις υπέρ μίαν πλούσιαν κοιλάδα, εγγύτατα προς μίαν πηγήν, παράμετρα αλλ΄ όχι και πολύ μακράν της θαλάσσης, έδωσε το κατάλληλον σημείον μιας όχι και τόσον δυσχερούς προσπελάσεως και προστασίας δια τους δια πλοίων ερχομένους» (σελ. 244-246).

Σημείωση: Η παλιά φωτογραφία του Νταίρπφελντ από τη Χοιροσπηλιά είναι από το Φωτογραφικό Aρχείο της Τέχνης και της Αρχιτεκτονικής του Γερμανικού Κέντρου Tεκμηρίωσης για την Iστορία της Tέχνης (Bildindex der Kunst und Architektur Deutsches Dokumentationszentrum für Kunstgeschichte) – Bildarchiv Foto Marburg

[View with PicLens] | By f.kolivas