Ο Υπαρξιακός Σικελιανός μέσα από το ποιητικό του Εργο

Ο Υπαρξιακός Σικελιανός μέσα  από το ποιητικό του Εργο  Η ομορφιά και η ουσία του ποιητικού έργου  του Άγγελου Σικελιανού βρίσκεται: α) Στην πλούσια αρμονία. β) Στο βάθρο της αιωνιότητος γ) Στην αλήθεια της γης. Αυτά τα τρία στοιχεία -ανόμοια στην αρχή-  περνούν μέσα στην  ανθρώπινη ύπαρξη  με τρόπο μυστικό κι' έτσι προσδιορίζουν  και αισθητοποιούν  το πάντρεμα της ζωϊκής  ουσίας με το Σύμπαν.Ο χώρος,  ο χρόνος και ο λαός γίνονται  σύμβολα που ενώνουν το παρελθόν  το παρόν και το μέλλον και η συχνά  ηρωϊκή αναζήτηση των  λυτρωτικών μυστικών  της ζωής, πουθενά δε βρίσκεται  πιό γοητευτικά αυθαίρετη όσο  μέσα σ' αυτήν την  καλλιτεχνική δημιουργία .Αυτά, μαζί με τον Ορφισμό του, την  Δελφική Ιδέα και την επίμονη διαδρομή  του από τα οράματα στη δράση με αφετηρία  πάντα την λαϊκή ψυχή που  καταξιωμένη από τον μόχθο κλείνει μέσα της  το γονιμότατο σπόρο της  κοινωνικής ανδρείας και της αληθινής δημιουργίας,  έκαναν τον ποιητή  τόσα χρόνια τώρα σημείο αντιλεγόμενο και την  ποίησή του παρανοημένη  από πολλούς και γι΄ άλλους εχθρική!.. .Το "Πνευματικό Κέντρο των Δελφών " που θα ένωνε όλους τους ανθρώπους  της οικουμένης με τα ιδανικά της αγάπης  της ελευθερίας και της ειρήνης δεν  μπόρεσε να γίνει πραγματικότητα... Σήμερα που κρέμεται πάνω απ'  τα κεφάλια μας η απειλή του τρίτου  παγκοσμίου πολέμου και του πυρηνικού  ολοκαυτώματος νιώθουμε  τη σημασία που είχαν κι' έχουν όλες  οι προσπάθειες εκείνης της εποχής  και αυτές που γίνονται και σήμερα  γιά την σωτηρία της οικουμένης  από τον όλεθρο. Ας δούμε όμως όλες αυτές  τις υπέροχες ιδέες μέσα στο έργο του  μεγάλου ποιητή. 1...ΛΑΙΚΗ ΨΥΧΗ  Τα πρώτα ποιήματα του Σικελιανού που δημοσιεύθηκαν  στα περιοδικά "ΝΟΥΜΑΣ" και "ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ" της Αθήνας  και στον"ΑΚΡΙΤΑ" και "ΖΩΗ" της Πόλης πέρασαν από την  κριτική της εποχής εκείνης σχεδόν απαρατήρητα. Ο ίδιος δεν τα έβαλε στα βιβλία του όταν αργότερα τύπωσε  την τρίτομη σειρά "ΛΥΡΙΚΟΙ ΒΙΟΙ".Όπως μας γράφει  ο Ανδρέας Καραντώνης τα ποιήματα εκείνα  είχαν μία ατμόσφαιρα υποβολής, το λυρικό μυστήριο,  τη γλωσσική σιγουριά, ήταν δεμένα με τη λαϊκή παράδοση  και τις ιδέες εκείνες που υψώνουν το φιλοσοφικό στοχασμό του  αλλά και όλον τον πνευματικό ελληνικό πολιτισμό: ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ: "Αρματωμένος έρωτας γιά μαρμαρένιο αλώνι τη γη ακαίρια ως λύγιασε το θάνατο πατεί" όλα τα μικρά του ποιήματα κρύβουν μέσα τους  κάτι από τους μελλοντικούς θριάμβους του ποιητή. "Μ' ακούς; Θα πάρουμε άλογα γοργότερα απ' τ' αγέρι από τα δάση ανάμεσα στο τρέξιμο γοργά κι' άν θα μας πάει ολούθενε κι' ολούθε αν θα μας φέρει να μη μας φτάσει η μοίρα μας που θα μας κυνηγά. Με τα σπιρούνια αλύπητα τα κάτασπρα φτερά τους να τους χτυπάμε αγάπη μου κι ο δρόμος ο γραφτός που στη ζωή μας μέλλεται και σβύνει ολόγυρά μας και τρέχοντας και τρέχοντας με τα γοργά φτερά μας να φτάσουμε το θάνατο πριν να μας φτάσει αυτός" Στο πρώτο ποιητικό του κείμενο τον "ΑΛΑΦΡΟΪΣΚΙΩΤΟ"  πέρα από τα οράματα παρουσιάζει και τον ιερό δεσμό του  με το πρωτεϊκό στοιχείο λαός με όλες τις ουσίες της ζωής και τις δυνάμεις τού αυτοπροσδιορισμού της ελευθερίας μέσα στον ιστορικό και διανοητικό χρόνο. " Στις κρύες κορφές σ' απάντησα στις δροσερές τις αύρες που λύνουν της εκστατικής ψυχής μου τις αναύρες με τα περήφανα έλατα και τα λιγνά τα κυπαρίσσια σαν θείο όραμα γλαυκό στην ομορφιά σου την βουνήσια. - Ποιά μοίρα σ' έχει φιλημένη χρυσόφρυδη - που απ' όλες τις κόρες έλαχες εσύ νά πιει το δυνατό κρασί που ζεί και που ανασταίνει" και αλλού ακόμα πιό παραστατικά: "Παντού λαός κι' ανέβηκα όσο ανεβαίνει η μέρα γιά να χαρώ το διάπλατο τού πάνω κόσμου αγέρα" Από τα ποιήματα -προσευχές- βγαίνει διάχυτη  (όπως και σε όλο το υπόλοιπο έργο του)  η κοινωνική αλήθεια και ο πόθος μίας  βαθειάς συντροφικότητας  με τη λαϊκή ψυχή πού έχει μέσα της ότι καλύτερο  υπάρχει στον κόσμο σε πίστη σε δύναμη  και σε διάρκεια.Αυτό το μεγαλείο και τη δύναμη της ψυχής  του λαού, ο ποιητής την επικεντρώνει στην αγνότητα  και την καθαρότητα -που φαίνεται ολοζώντανα  στο ποίημα θαλερός-. (Ένα μικρό απόσπασμα  θα διαβάσετε πιό κάτω).Ο λαός, είναι αλήθεια,  ελεύθερη κοινωνική  συνείδηση και αυτοτέλεια. Ο Σικελιανός αυτά τα συνδέει  με τη δραματική έκφραση γιά τα αιώνια και  πανανθρώπινα αιτήματα της ελευθερίας της  δικαιοσύνης της ειρήνης και της αγάπης. Και όλα αυτά βγαίνουν ενισχυμένα και από  την αγαπημένη του ιδέα της  υπαρξιακής παγκοσμιότητας. "Παντού λαός και λάτρεψα και τη λαχτάρα μου είπα: βάλτε τ' αυτί στά χώματα και φάνη μου πως η καρδιά της γής βαριά εχτύπα" (Δέηση στην άνοιξη και στο λαό) Και συνεχίζει: "Και κάπου ωσάν να γνώρισε βαρύ σημάδι επάνω μου της χτύπησε βαθιά η καρδιά και τις γυναίκες έκραξε που με είχαν πρωτοπιάσει στούς δρόμους έξω να χυθούν να με κηρύξουν στα βουνά και στη μεγάλη πλάση" 2...ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΟΡΦΙΣΜΟΣ Τον Σικελιανό τον ονόμασαν και "Διονυσιακό"  με την έννοια ότι ένα μεγάλο μέρος της ποίησής του  φαίνεται να κατέχεται από έναν ενθουσιαστικό ευδαιμονισμό.  Γι' αυτό ας δούμε τι γράφει παραστατικά  στον "ΥΜΝΟ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ'. "Από τα βαθιά του θέμελα πλέριο τραντάζει το όρος Μιάς των μυστηρίων τ' άρρητα το μένος σαν ξεσπά τρεκλίζει ο κισσοστέφανος χορεύει ο θυρσοφόρος και των οργίων το τύμπανο σα Θεού καρδιά χτυπά". Ο ερωτικός άνθρωπος ζει ατόφιος μέσα του και τρικυμίζει  απ' άκρη σε άκρη όλα τα ποιητικά του βιώματα. Η οργιαστική του προδιάθεση άλλοτε παρουσιάζεται  σαν λυτρωμός της σάρκας μέσα στην αγνή  κι ελεύθερη φύση και άλλοτε  σαν δοκιμασία της ψυχής  μπροστά στην ηθική ζωή. ΘΑΛΕΡΟ (Απόσπασμα) "Εκεί κερήθρα μου'φερε, ψωμί σταρένιο κρύο νερό η αρχοντοθυγατέρα οπούχε από τη δύναμη στον πτερωτό της το λαιμό χαράκι ως περιστέρα που η όψη της σαν της βραδιάς το λάμπο έδειχνε διάφωτη της παρθενιάς η φλόγα κι απ' τη σφιχτή της ντυμασιά στα στήθη της τ' αμάλογα χώριζ' ολόρθη η ρώγα." Πέρα από τον Διονυσιακό Σικελιανό  έχουμε έναν ανθρωποκεντρικό  ή ανθρωπολατρικό ψυχισμό στο έργο του  όπως τον απεκάλυψε  η ανθρωπιστική Ελληνική φιλοσοφία και  τον μετουσίωσε  καλλιτεχνικά στο τρομακτικό μεγαλείο της  η Αρχαία Αττική Τραγωδία. Σ' αυτήν το Σύμπαν παρουσιάζεται σαν  μία δυαδική  συγκρότηση μορφών και δυνάμεων, τις  υλικές και τις πνευματικές. Οι πρώτες γεννιούνται και χάνονται στην  αδιάκοπη κίνηση  της ύλης ενώ το πνεύμα υπάρχει σαν  ελεύθερη συνείδηση,  αδιάφορο μέσα στον αέναο κύκλο της  ζωής και του θανάτου. Η ΟΡΦΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ παρουσιάζει  ενωμένες τις δύο  αυτές εκφράσεις της ζωής και αυτή είναι  η βαθύτερη έννοια της ανθρώπινης ύπαρξης  μέσα σ' ένα πλαίσιο μυστικισμού. Πάνω σ' αυτές τις ιδέες κινείται  η Δελφική ποίηση του Σικελιανού. (ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ) "Ω Λόγε-Διόνυσε! Παλλίρροια μυστική στις φλέβες μου γιγάντια παλλινδρόμηση χυμών μες τα βαθύτερα του νου μου. Ω Λόγε-πάθος! Λόγε που φουσκώνεις σιωπηλά τα στήθη μου σαν έρωτας..... Ω Λόγε-μέθη! Αηδονοκάλεσμα από τα βάθη των αιώνων σιγανό νανούρισμα όλων των λαών με τα γοργά φτερά μας Ω Λόγε-ρίζα! κύμα μουσικό ωκεάνειο που ενώνει ξάφνου όλες τις γλώσσες μέσα μου σ' ένα μονάχα κράξιμο σε μιά μονάχα ιαχή!.... Ω Λόγε-Διόνυσε! τεράστιο παγκόσμιο πάθος..... Θεία ενότητα βαθιά μου μες την άσωτη αρμονία ή μες τη μάχη των λαών μαζί και των αποπάνω μου σφαιρών Ω Λόγε-Απόλλωνα! Ω νηφάλιε, σάλπιγγα πρωινή Ω ξάστερο αντροκάλεσμα Στο χρέος - Στο χρέος......" Αυτή η ποίηση δε στενεύει τα όρια  στην υπερούσια  δημιουργία, στον ειδωλολατρισμό,  όπως υποστήριξαν πολλοί φανατικοί  αλλά τον πλαταίνει μέσα σε μία  διαχρονική αλληλουχία  που ζει σαν κεντρική θρησκευτική  έννοια  και αδιάφθορη πνευματική παρουσία  μέσα στους αιώνες. Δεν αντιστρατεύεται τον  χριστιανισμό αλλά τον ενισχύει. 3....Ο ΙΕΡΟΣ ΜΥΘΟΣ  Ο αρχαίος μύθος λέει πως στα δύο υπαρξιακά  στοιχεία αποκαλύπτεται η θεία οικονομία σαν  ένας μυστικοπαθής οραματισμός που υψώνεται  μέσα στη φύση σε υπερκόσμια αιωνιότητα. Την ορφική διδασκαλία την απορόφησε σχεδόν  αυτούσια ο χριστιανισμός.Όσοι μιλούν  γιά "πανθεϊστική λατρεία" μέσα στην  ποίηση του Σικελιανού κάπου ξεχνούν  την ποιητική ουσία και τη λειτουργία της,  που είναι ένα μυστήριο.Ο Σικελιανός  εκείνο που κατόρθωσε ποιητικά  είναι να βάλει μέσα σ' ένα διαχρονικό ειρμό  το ορφικό και το χριστιανικό πνεύμα .Διαφορετικά θα υπήρχαν πολλά κενά όπως  συμβαίνει με αυτούς που ρητορεύουν  και γιά λόγους σκοπιμότητος κρύβουν  πάντα την μισή ή όλη την αλήθεια. 4....Ο ΔΕΛΦΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ Αυτό είναι ένα δυνατό φιλοσοφικό μήνυμα,  που περνά μέσα από την ποίηση του Σικελιανού  (αποσπάσματα μόνο παραθέσαμε μέσα σ' αυτή  την μικρή μελέτη) που είναι βασισμένη στο  Διονυσιακό και Απολλώνιο πνεύμα και  διαποτισμένο από την θρησκευτική  και κοινωνική αναζήτηση των οραμάτων  του αιωνίου ανθρώπου, μέσα στην ομορφιά  της φύσης και τους αγνούς πόθους του λαου. "Ω Μάνα Ελλάδα -προαιώνιο μένος- που νεύρωσες την άφθαρτη αυγή." Οι στίχοι είναι γιά όλους, όπως και τα ιερά σύμβολα,  μα λίγοι θα προχωρήσουν μέσα στο μυστήριο  της άρρητης  ομορφιάς τους και τη μαγεία της μεγάλης αξίας τους .Η ποιητική αλήθεια έρχεται άπό μέσα κι' έχει διαστάσεις  ουράνιας αποκάλυψης σε όσους μπορούν  να την ζήσουν αφού πρώτα είναι έτοιμοι  να την δεχθούν, όπως το διψασμένο χώμα  δέχεται την βροχή.Ο Άγγελος Σικελιανός, με τον Δελφικό  Ελληνικό άνθρωπο που οραματίζεται,  όπως και τον Παγκόσμιο Δελφικό άνθρωπο  που επιδιώκει, κινείται βέβαια στον χώρο  του "ιδανικού" και του "επιθυμητού" με "ιδέες"  που μόνο αν γίνουν "πράξεις" μπορούν  να μας λυτρώσουν.Αυτό το ξέρουν  πολύ καλά και οι νέοι  "Δελφικοί" που συνεχίζουν και σήμερα  με ζηλευτό πάθος το έργο του, που οι  πνευματικές και ηθικές διαστάσεις  ξεπερνούν τα όρια της πατρίδος μας  αφού έχει μέσα του μηνύματα  καθολικής αποδοχής  κι' έχει αποκτήσει  από καιρό μία  παγκόσμια ακτινοβολία .Γιά το μυστηριακό  τού πράγματος  θέλω να κλείσω αυτή  τη σύντομη μελέτη  με τέσσερεις  στίχους του Σεφέρη  που είναι στίχοι  γιά την αιωνιότητα. "Το μεγάλο τριαντάφυλλο ήτανε πάντα εδώ στο πλευρό σου βαθιά                                             μέσα στον ύπνο                                             δικό σου κι άγνωστο".                                              ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ