http://lefkadanews.com
H πολιτική της Ευρώπης ως «άκαμπτη και σκληρή λογιστική» \
και ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός
Το να μιλήσει κάποιος βιαστικά για το παραπάνω μεγάλο ζήτημα σ`ένα
μικρής έκτασης κείμενο, (και χωρίς βιβλιογραφικές παραπομπές), είναι σχεδόν
ακατόρθωτο. Αλλά το όλο ζήτημα είναι καίριο για τη χρονική περίοδο που διανύομε.
Ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, (17ος-18ος αιώνας, με προεκτάσεις
και στο 19ο και στον 20ό αιώνα), υπήρξε μια τεράστια διανοητική-φιλοσοφική
διεργασία (που ξεκινάει από την Αγγλία του 17ου αιώνα), με παράλληλη,
και ως έκφραση των ιδεών της, λογοτεχνική και γενικότερη καλλιτεχνική
άνθιση και στους χώρους της ζωγραφικής, της αρχιτεκτονικής, της μουσικής,
ώστε να έρθουν στο ιστορικό προσκήνιο, ως νέος προσδιορισμός
-και ως επαναστατική απαίτηση υλοποίησης- τα ανθρωπιστικά ιδανικά.
(Αφετηρία τους είναι το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. από τους Στωικούς φιλοσόφους.
Αν και ως πρώτος διαφωτισμός στον κόσμο θεωρείται η παρουσία
των Σοφιστών στην Ελλάδα και κυρίως στην Αθήνα, του 5ου και 4ουαιώνα π.Χ.,
συναφής και με την όλη πνευματική ένταση των δύο αυτών σπουδαίων
αιώνων για την ανθρώπινη σκέψη.
Ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός στρέφεται κυρίως εναντίον της φεουδαρχίας,
της απολυταρχίας και των στηριγμάτων της, και εισάγει τις έννοιες της ιστορικής
προόδου, της ελευθερίας της σκέψης, της λαϊκής κυριαρχίας, της ισότητας
των πολιτών (από τη γέννησή τους), της συνταγματικής κατοχύρωσης των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την αισιόδοξη κοσμοαντίληψη, διασυνδεόμενος
και με την ανάπτυξη των θετικών επιστημών, που επηρεάζουν άμεσα
την ανάπτυξη της τεχνικής και συνακόλουθα της βιομηχανίας και του εμπορίου.
Έτσι αναδύεται η ιστορική αντίληψη ότι ο κόσμος αποτελεί ενιαίο σύνολο,
αλληλοεπηρεαζόμενο και ικανό να καταστεί με την επενέργεια της παντοδύναμης
λογικής ενιαίο σύνολο κοινωνιών αντάξιων του ανθρώπου, λαμβανομένων
υπόψη και των διαφοροποιήσεων που προκαλεί το φυσικό περιβάλλον και
η όλη οικονομική και πολιτισμική πραγματικότητα στις διάφορες περιοχές
του πλανήτη.
Ο Διαφωτισμός, με την παρουσία φιλοσόφων, συγγραφέων, ποιητών
και καλλιτεχνών, ενδεικτικά: (Τζ. Λοκ, Α. Ποπ, Σουίφτ, Ντυφόε, Σέφτσμπερυ,
Μάντεβιλ, Φίλντιγκ, Σμόλλεπ, κ.ά. Αγγλία, Βολταίρος, Μοντεσκιέ, Ντιντερό
, Ελβέτιος, Χόλμπαχ, Ρουσσώ (Το κοινωνικό Συμβόλαιο Μελιέ, Μπέιλι κ.ά. Γαλλία...)
,-και σε όλες τις χώρες της; Ευρώπης-επηρέασε ή μάλλον συντάραξε τη σκέψη
και το συναίσθημα των ανθρώπων στον ευρωπαϊκό χώρο-και επέκεινα-
δημιουργώντας μια σειρά από μεγάλες εξεγέρσεις και επαναστάσεις
με αποκορύφωμα τη μεγάλη Γαλλική Επανάσταση του 1789, αλλά
και τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας, (ΗΠΑ Τζέφερσον 1776) και τον
πόλεμο για την ανεξαρτησία της Βόρειας Αμερικής, (1775-1783).
Στην Ισπανία διασυνδέεται με την πρώτη ισπανική επανάσταση του 1808
, στη Γερμανία με τη διακήρυξη της «παντοδυναμίας του λογικού» που
είναι σε θέση να λύσει τις οποιεσδήποτε αντιθέσεις του κόσμου και
με τα φιλοσοφικά έργα του Θαμάσιου, του Λάιμπνιτς, του Βολφ, του Χέρντερ,
και την παρουσία του μεγαλοφυούς Βίνγκελμαν (1717-1768), (που θεωρεί
ότι η μελέτη της τέχνης των Ελλήνων, πρέπει να επιχειρήσει να καθορίσει
τη μία και αληθινή αρχή ως κανόνα κρίσης και εργασίας). Ο Βίγκελμαν
επισημαίνει-κάτι που ενδεχομένως είναι καίριας σημασίας και για τις σημερινές
μας κοινωνίες- ότι με την ελευθερία στην ατρχαία Ελλάδα αναπτύχθηκε
σαν ευγενής κλάδος, μέσα από υγιή κορμό η σκέψη ολόκληρου του λαού...
Η πολυμάθεια ήταν εύκολο στην καλύτερη εποχή των Ελλήνων, που σοφός
μπορούσε να γίνει ο καθένας (Johann Joachim Winkelmann, Ιστορία
της Αρχαίας Τέχνης, μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, εισαγωγή Γεράσιμος Α. Μαρκαντωνάτος,
εκδ. Gutenberg, σ. 138-139). Σπουδαία είναι και τα λογοτεχνικά έργα των νεαρών τότε Γκαίτε και Σίλλερ και πολλών άλλων.
Στη Ρωσία υπερασπίζεται τους δουλοπάροικους (μουζίκους) και θέλει
να τους απολυτρώσει από την άθλια κοινωνική τους πραγματικότητα.
Τα σπουδαία λογοτεχνικά έργα των Τολστόι, Τουργκένιεφ, Κορολένκο,
και άλλων παραμένουν εξαιρετικά διαφωτιστικά. Από την Ισπανία, την Ιταλία,
την Ολλανδία, την Πολωνία και την Ουγγαρία, τις περιοχές των Βαλκανίων
(όπου γίνεται η κινητήριος δύναμη για τη μεγάλη ελληνική επανάσταση του 1821
και ως τις χώρες της Εγγύς Ανατολής, Τουρκία, Συρία, Αίγυπτο, και τις χώρες της
Ανατολής, Κίνα, Ινδίες, Κορέα, Ιαπωνία, ο Διαφωτισμός προτάσσει τη δύναμη
της λογικής-και της επιστημονικής σκέψης εναντίον μιας εποχής αμάθειας,
προλήψεων, φανατισμού και τυραννίας, και υπόσχεται μια κατάσταση ευτυχίας
για ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Δεν είναι μόνο η εκρηκτική φιλοσοφική σκέψη, και η παράλληλη λογοτεχνική
δημιουργία, τα μυθιστορήματα, ποιήματα, θεατρικά έργα που μεταφράζονται
και κυκλοφορούν σε ολόκληρη την Ευρώπη-πολλά από τα μυθιστορήματα
αυτά μεταφράζονται και σε χώρες της Ανατολής βρίσκοντας παντού δημιουργική
αποδοχή και εναργώς επαναπροσδιορίζουν την έννοια του ανθρωπίνου όντος
στον κόσμο. Είναι και η γενικότερη καλλιτεχνική δημιουργία, στην αρχιτεκτονική,
(Κ.Ν. Λεντού, Γαλλία), στη ζωγραφική, (Ζ.Α. Νταβίντ, Ζ.Μ. Γκρεζ, Γαλλία)..., σ
τη μουσική (Κ.Β. Γκλουκ, Χάιντν και Μότσαρτ), που διανοίγουν και διαχέουν
το πνεύμα της αισιοδοξίας των νέων καιρών. Και η μουσική του Μπετόβεν,
που μεταστοιχειώνοντας το ηρωικό και επαναστατικό πνεύμα προσδιορίζει,
ως για την αιωνιότητα, πιστεύω, τις προϋποθέσεις, τη διανοητική
και συναισθηματική δύναμη που απαιτείται για να εξακολουθήσει ο άνθρωπος
να υπάρχει ως ελεύθερο, ανθρώπινο ον στον κόσμο.
Και μπορεί πράγματι (όπως συμβαίνει ως τις μέρες μας με το θεωρητικό-ακόμα
και το ιδιοφυές θεωρητικό- και τις πρακτικές του εφαρμογές) οι διακηρύξεις του
Διαφωτισμού να βρέθηκαν σε αναντιστοιχία με ό,τι επικράτησε ως πολιτική
πραγματικότητα στην Ευρώπη και στον κόσμο, καθώς την παντοδυναμία της
ανθρώπινης λογικής εξουδετερώνει πάντα η λειψή ανθρώπινη ευφυϊα.
(Αυτό ενδεχομένως αποτελεί και το κορυφαίο σημείο της τραγικότητας της
ανθρώπινης παρουσίας στον κόσμο). Είναι και η ίδια η ανθρώπινη φύση
στο σύνολό της
. (Άλλωστε-και ευθύς εξαρχής-απέναντι στη «φυσική καλοσύνη» του ανθρωπίνου
όντος, στην «αρμονία» και στην «ενάρετη λογική», κάποιοι διαφωτιστές είδαν,
στην πραγματική κοινωνία, τον εγωισμό, την ιδιοτέλεια, ή ακόμα και την απληστία,
και την πανουργία να κυριαρχούν. (Κάτι τόσο εμφανές και στις σημερινές μας κοινωνίες).
Αλλ` ο Διαφωτισμός μας προσφέρει τη θαυμαστή δυνατότητα, μετά και την όλη
, ως τις μέρες μας, ιστορική εμπειρία-και την πραγματικότητα της γενικότερης παγκόσμιας
ανασφάλειας, που αναζωπυρώνεται αυτή την περίοδο-ενός σαφούς, κριτικού
επαναπροσδιορισμού του τι σημαίνει άνθρωπος-πολίτης, και τι σημαίνει
εξανθρωπισμένη κοινωνία των πολιτών, παιδεία και αγωγή, για το παρόν
και το μέλλον. Και αυτό αποτελε
ί το πλέον τιμητικό πράγμα, (αφού προηγήθηκε η προσφορά της δημοκρατίας και της
γενικότερης παιδείας από τους αρχαίους Έλληνες), που η Ευρώπη προσέφερε στον κόσμο.
(Έχομε σημειώσει και αλλού βέβαια, ότι όλοι οι λαοί έχουν τη συμβολή τους τόσο προς την
ανθρωπιά όσο και προς την απανθρωπιά, κάτι που παραπέμπει και θα εξακολουθήσει
ενδεχομένως να παραπέμπει και προς την ίδια την -αξεπέραστη!- ανθρώπινη φύση.
Aς αναρωτηθούμε τι ακριβώς ή τι περίπου είναι αυτό που συμβαίνει στην Ευρώπη των
ημερών μας, μετά τους αιώνες του Διαφωτισμού, τις μετέπειτα εξελίξεις, τους δύο παγκοσμίους
πολέμους του 20ού αιώνα και την όλη ως τις μέρες μας ιστορική εμπειρία.
Οι πολιτικοί της, που διέπονται από ένα τεχνοκρατικό πνεύμα και οι τεχνοκράτες της,
προσαρμοσμένοι πλήρως σε μια έννοια πολιτικής της «άτεγκτης και σκληρής λογιστικής»
, με προκαθορισμένους στόχους και συγκεκριμένα ασφυκτικά πλαίσια και
αποτελέσματα, φαίνονται ως να μην έχουν τελικά οίκτο και έλεος για κανένα ανθρώπινο
πλάσμα; Υπάρχει μια τάση, κάτι σαν πανίσχυρη κρατούσα πανταχού απόλυτη ιδέα,
όπου οι άνθρωποί της οικοδομούν την καριέρα τους πάνω στη δυστυχία των
άλλων ανθρώπων; Θυσιάζουν! Κάποιους για να επιβιώσουν οι περισσότεροι;
Αλλ` η όλη ασκηθείσα πολιτική «ως άτεγκτη και σκληρή λογιστική», όπου-το
πιο απλό- μέσα σε συνθήκες ύφεσης και επεκτεινόμενης ύφεσης καταβάλλονται
«λυσσώδεις» προσπάθειες να υλοποιηθεί η περαιτέρω λιτότητα, με αποτέλεσμα
την περαιτέρω υλική αθλιότητα και την πλήρη ψυχολογική κατάρρευση εκατομμυρίων
ανθρώπων. Αυτή τη στιγμή καταγράφονται 24 εκατομμύρια άνεργοι στην Ε.Ε.
και 18,1 εκατομμύρια άνεργοι στην ευρωζώνη (Eurostat). Βόμβα που ελλοχεύει
εντός του ευρωπαϊκού χώρου. Αυτό που αποκαλούμε μεσαία τάξη διαρκώς φυλλοροεί.
Αυτό που αποκαλούμε λαϊκά στρώματα περιθωριοποιούνται διαρκώς με αδιευκρίνιστο
μέχρι στιγμής; ή πλήρως διευκρινισμένο; προς τα πού τελικά θα στραφούν;
Δεν θα ήταν ίσως άστοχο και παράταιρο εδώ να γίνει μνεία! και της τραγωδίας όλων
αυτών των λεγομένων οικονομικών και άλλων μεταναστών, που θαλασσοπνίγονται στην
κυριολεξία, καθημερινά στη Μεσόγειο στην εναγώνιά τους προσπάθεια να
δραπετεύσουν από τις τραγικά πανάθλιες συνθήκες των χωρών τους για τις
οποίες οι ίδιοι καθόλου δεν ευθύνονται, και να προσεγγίσουν ανθρωπινότερους τόπους.
Τραγωδία που δεν μπορούν πλέον ν`αντικρίσουν και να υπομείνουν ούτε οι ομάδες
των διασωστών, οι οποίοι αδυνατούν να συνηθίσουν το αποτρόπαιο αυτό επαναλαμβανόμενο
θέαμα. Και που τελικά τίποτε δεν ακούγεται γι`αυτούς, εκτός από κάποιες
διαμαρτυρίες του Πάπα Φραγκίσκου του Α. Και καμία μνεία δεν κάνω για τους χώρους
υποδοχής αυτών των ανθρώπων... Δεν ξέρω ποια θέση παίρνει γι`αυτά όλα-
ή ποια θέση παίρνουν αυτά όλα στη θεματική της σύγχρονης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας
και γενικότερα της ευρωπαϊκής τέχνης μια και πιο πάνω τόση μνεία έγινε του ευρωπαϊκού
Διαφωτισμού και της τέχνης του. Η τέχνη γενικώς στις μέρες μας υλοποιεί
την ασχήμια και την παγκόσμια ασχήμια ως εθισμό στην ασχήμια;
Ο Σέλλεϋ θεωρούσε ότι ο αληθινός καλλιτέχνης βγάζει και από την ασχήμια
ομορφιά. Και πού υπάρχουν τελικά οι λαοί της Ευρώπης στη μεγάλη τους πλειοψηφία;
Και σε ποια διανοητική και ηθική κατάσταση βρίσκονται; Ο ευρωπαίος άνθρωπος φαίνεται
ότι δύσκολα κατανοεί ότι και οι άλλοι ευρωπαίοι είναι άνθρωποι, και ότι όλοι οι άνθρωποι
είναι άνθρωποι που έχουν τα ιερά και τα όσιά τους. Κάτι δυστυχώς που δε φαίνεται να
κατανοεί και κανένας στον κόσμο.
Η ψυχολογική πίεση που ασκήθηκε και ασκείται στην Ελλάδα παντοιοτρόπως τα τελευταία
χρόνια θα μπορούσε ν`αποτελέσει, εκτός των άλλων, αντικείμενο ψυχιατρικής μελέτης
εξαιρετικού ενδιαφέροντος από τους πολύ καλούς ψυχιάτρους και ψυχολόγους της Ελλάδας
και του ευρύτερου ευρωπαϊκού χώρου. Ο ιστορικός του μέλλοντος θα μπορέσει να κατανοήσει
ή ακόμα και να αποκωδικοποιήσει πλήρως γιατί αυτή η ψυχολογική πίεση, δεν θα
μπορέσει όμως ποτέ να συναισθανθεί το βάρος αυτής της πίεσης.
Γιατί τόση, μακρόχρονη, αδιαλλαξία! Τόση αδυναμία και βραδύτητα στη λήψη ουσιωδών
αποφάσεων ώστε να υλοποιηθούν μέτρα οικονομικής φύσεως αλλά και ευρύτερης πολιτικής,
που θα ενδυναμώσουν την παρουσία της Ευρώπης και θα ανακουφίσουν τους λαούς
της Ευρώπης (δεν πρόκειται μόνο για την Ελλάδα). Μέτρα που είναι πέραν της λογικής του
να πάρει κάποιος από κάποιον ο,τιδήποτε. Αυτή η στιγμή δεν είναι μια καλή στιγμή για
την Ευρώπη σε σχέση με την παγκόσμια πραγματικότητα. Είναι προφανές ότι μια εντεινόμενη
ενδοευρωπαϊκή συγκρουσιακή κατάσταση με την απολυτότητα της κρατούσας οικονομικής τάσης
και της όλης «φιλοσοφίας», η Ε.Ε. μπορεί εύκολα να διολισθήσει προς καταστάσεις
εκθεμελίωσής της. Τα κρατίδια της Ευρώπης θα καταστούν εντελώς ανίσχυρα απέναντι
στη νέα συνεχώς εξελισσόμενη παγκόσμια οικονομική πραγματικότητα. Κανένα
εξισορροπητικό ρόλο δεν θα μπορούν να διαδραματίσουν σε συνεργασία με τον
αμερικανικό ή και με οποιονδήποτε άλλο παράγοντα. Κι ούτε μπορεί κανένας
να φανταστεί-έτσι απλώς και ως υπόθεση εργασίας- μια Ευρώπη, που μετά τους δύο
παγκοσμίους πολέμους του 20ού αιώνα θα «προσφέρει» και πάλι στην ανθρωπότητα
ην απαρχή μιας παγκόσμιας κατάρρευσης και αποσάθρωσης! Ούτε πάλι σε μία δεδομένη
χρονική στιγμή, μια Ευρώπη φυτοζωούσα, δυστυχή και ανήμπορη, όπως η πάλαι
ποτέ Ρωμαϊκή αυτοκρατορία (Pars Occidentalis), περί το 476 μ.X., έτος της πλήρους
της αποσύνθεσης.
Ο Ρωμαίος ιστορικός Τάκιτος (ένας ιστορικός μεγάλης αφηγηματικής και συνθετικής
δύναμης-και ουσιωδών παρατηρήσεων-) κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ. σημειώνει ότι όσο
περισσότερο φέρνει στο νου του την ιστορία, σύγχρονη ή αρχαία, τόσο πιο έντονα του
φανερώνεται η γελοιότητα των ανθρωπίνων υποθέσεων «ludibria rerum mortalium"
σε όλα της τα επίπεδα (Τάκιτος, Χρονικά, ΙΙΙ,18). Μια άλλη ουσιώδης παρατήρηση
του Τάκιτου: « ...χωρίς κανείς να προβάλει αντίσταση αφού οι τολμηρότεροι είχαν
εξοντωθεί στις μάχες ή με τις προγραφές. Και τα υπόλοιπα μέλη της αριστοκρατίας
είχαν ανακαλύψει ότι η οικειοθελής αποδοχή της δoυλείας οδηγούσε ευκολότερα από
ο,τιδήποτε άλλο στον πλούτο και στα αξιώματα...» (Τάκιτος, Χρονικά Ι,ΙΙ,
εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια
: Νίκος Πετρόχειλος, τ. Α, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης).
H σημερινή Ευρώπη βρίσκεται κάτω από την καταθλιπτική επήρεια μιας νέας απόλυτης
ιδέας που προδιαγράφει το μέλλον της; Ενδεχομένως και σε μια πλέον διευρυμένη και
συνθετότερη θεώρηση να μην είναι μια καλή στιγμή για κανέναν αλλά για την Ευρώπη
είναι ως να επέρχεται φανερή ή και υφέρπουσα μια επικίνδυνη κατάσταση αποσύνθεσης
και απόλυτης εμμονής. Ούτε είναι δυνατόν να σκεφτούμε ότι ο κόσμος μπορεί να επανακάμψει
σε μια κατάσταση νέας ιδιότυπης φεουδαρχίας ή προς ένα νέο μεσαίωνα ή και μια νέα
κατάσταση απολυταρχίας. Κι ούτε μπορούμε να δεχτούμε ότι αντί της αναγεννώμενης
αισιόδοξης μουσικής του Γκλουκ, του Χάιντν, του Μότσαρτ ή του Μπετόβεν εμείς θα γίνομε
θεατές της Μεγάλης Οπερέτας της ευρωπαϊκής αποσύνθεσης, έτσι όπως θα την αναμεταδίδουν
τα «μίντια» όλου του κόσμου.
Ένας σπουδαίος Γερμανός φιλόλογος, ο Bruno Snell, σημειώνει: «Το απόλυτο που βρίσκεται
πάνω από μας, ιδιαίτερα η δικαιοσύνη και η αλήθεια έχει τη μοιραία ιδιότητα να μας κάνει να
ξεχνούμε καμιά φορά ότι το απόλυτο που συλλαμβάνουμε εμείς δεν είναι
σε τελευταία ανάλυση το απόλυτο στο σύνολό του. Έτσι κάποτε πιστεύουμε ότι είμαστε
η προσωποποίηση του απόλυτου και τότε αλλοίμονο στους φτωχούς
συνανθρώπους μας. Η ηθική μετατρέπεται σε δυναμίτη και τα αποτελέσματα
της ανατίναξης είναι τόσο καταστρεπτικά όσο περισσότερο πιστεύουν
οι άνθρωποι ότι πρέπει να υπερασπίσουν το απόλυτο.
Η καταστροφή είναι εντελώς αναπόφευκτη όταν συμφωνηθεί ότι ορισμένοι
θεσμοί εκπροσωπούν το απόλυτο. Σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να θυμόμαστε
ότι κάθε άνθρωπος έχει τη δική του αξία και ελευθερία. Αυτό που
χρειαζόμαστε είναι λίγη ευγένεια και διαλλακτικότητα και ίσως ο sancte Erasme,
μια στάλα από την ειρωνεία σου». (Bruno Snell, Η ανακάλυψη του πνεύματος,
(στο κεφ. Η ανακάλυψη του ανθρωπισμού)
μετ. Δανιήλ Ι.Ιακώβ, Β έκδ., Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης,
Αθήνα 1984, σσ.333-351).
Έχομε ήδη κάνει μνεία μιας επιστροφής στην έννοια του Διαφωτισμού,
κάτι για το οποίο και η ευρωπαϊκή και η παγκόσμια πραγματικότητα συνηγορούν.
Ένας σπουδαίος ζωγράφος του 20ού αιώνα, ο Marc Rothko (1903-1970), σημειώνει:
«Η επιστροφή στο παρελθόν έρχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα,
ακόμη και στη συνειδητή ζωή. Ο Ιησούς είπε στους ανθρώπους να γίνουν
σαν τα μικρά παιδιά. Η Αναγέννηση επέστρεψε στην αρχαιότητα για
να προχωρήσει μπροστά. Ο Ρουσσώ κήρυξε την επιστροφή στη «φύση».
Ο Τολστόι, ο επαναστάτης καινοτόμος, επέστρεψε πράγματι στην πρωτόγονη ζωή
. Χωρίς τέτοιες επιστροφές δεν είναι δυνατόν κανένα μεγάλο προχώρημα
και καμία καινούρια δημιουργία...»(Marc Rothko, Κείμενα για την τέχνη,
(1934-1969), μετ. Βασίλης Τομανάς, Νησίδες, , σ.33).
Είναι προφανές ότι η Ευρώπη, ως ενοποιημένη και δημοκρατική Ευρώπη
-ως πνευματική οντότητα- και ως πηγή ενός νέου Διαφωτισμού, (συναφούς
και προς την όλη ως τις μέρες μας ιστορική εμπειρία), και με την ευρηματικότητα
και τις τεράστιες τεχνολογικές δυνατότητες που διαθέτει, μπορεί να διασφαλίσει
την ύπαρξή της στον ραγδαία επερχόμενο κόσμο και να επηρεάσει ενδεχομένως,
ευμενώς το γενικότερο ανθρώπινο μέλλον.
Σπύρος Βρεττός
Συγγραφέας, Διδάκτορας Φιλολογίας
2015-03-21
Η κεντρική φωτογραφία είναι από το blog : aromalefkadas.gr
| 
Aποστολή στο Στρασβούργο:
