https://ioannakokla.wordpress.com
Αναδημοσίευση από τα «Λευκαδίτικα Νέα»
Tης Ιωάννας Κόκλα*
…Αξεχώριστα όταν μιλάμε για το χωριό μας, εννοούμε συγχρόνως την Νικιάνα, τον Αλέξανδρο (ή Μαυρογιαννάτα), τα Κολυβάτα και την Κιάφα (ή Κοκλάτα). Και ας ξεκινήσουμε με την ονοματοθεσία της Νικιάνας, που δεν σας κρύβω με παίδευσε, με «ταλάνισε» πολύ για να την προσεγγίσω, γιατί οι έως τώρα αναφορές των καθ’ όλα πανάξιων ερευνητών-ιστορικών, δεν παρείχαν τις επαρκείς αποδείξεις. Έτσι η πλέον διαδεδομένη τοποθέτηση περί ονοματοθεσίας της Νικιάνας από τους πάνσεπτους Αγίους Πατέρες της Νίκαιας, κατ’ άλλους της Α΄ οικουμενικής συνόδου και κατ’ άλλους της Ζ΄, άφηναν ένα δυσανεξήγητο κενό. Γιατί σε όλες τις επίσημες καταγραφές, τις ιστορικές, τους χάρτες, τις γραπτές καταχωρήσεις στο Αρχειοφυλακείο Λευκάδος, στις συμβολαιογραφικές πράξεις, στα προικοσύμφωνα, στα χοντζέτια και σε όλες εν γένει τις γραπτές αποδείξεις, δεν υπήρχε πουθενά καταγεγραμμένο το όνομα Νικιάνα, παρά μόνο στα πολύ νεώτερα χρόνια.
OLYMPUS DIGITAL CAMERAOLYMPUS DIGITAL CAMERA
Αντιθέτως, όπως και εσείς έτσι και εγώ που είχα την τύχη να μεγαλώσω εδώ, γιατί απ’ την Λευκάδα έφυγα 15 ετών, άκουγα συνεχώς την έκφραση «Κατ’ετκό» αντί για Νικιάνα. «Πήγες στο Κατετκό, θα πας στο Κατετκό», κ.λ.π. και το αξιοσημείωτο είναι ότι αυτή η συγκεκριμένη ορολογία υπάρχει διάσπαρτα καταγεγραμμένη σε πλείστες όσες αναφορές ιστορικής, θρησκευτικής και κοινωνικής συναλλαγής και προσδιορισμού.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι Κατετκό (Κατωτικό), προσδιορίζεται η περιοχή από το Ζ’μλάκι έως του Πασά, όχι όμως τόσο από την εξωτερική πλευρά της θάλασσας, όσο από την «μέσα μεριά» του Επισκόπου-Καλογεροκάμπου. Ειδικότερα προσδιορίζονται οι άλλοτε διάσπαρτα κατοικημένες περιοχές του εσωτερικού χώρου της Νικιάνας, με τις αγροικίες, τα ξεμώνια και τα αχούρια-καλύβια, στην Λεκατσά, στην Μουρταζά, στο Ρέμα, στη Ράχη Στέργιενας, στου Γαλανού, στο Σταυροπήκι, στον Καλογερόκαμπο, στο Παλιούρι, στην Σκυλογρούσπα, στην Γερακοφωλιά, στην Πλάκα, στου Παύλου, στο Γλά. Αντιθέτως, στην ανατολική πλευρά της Νικιάνας, στην Λίμνη Επισκόπου, στο Λιμνί και στο κεντρικότερό της σημείο την Κρουψά ή Ναουζά, δεν υπήρχε κατοίκηση γιατί υπήρχαν λίμνες και έλη με λιμνάζοντα νερά χειμώνα-καλοκαίρι, καθιστώντας το κλίμα της περιοχής ανθυγιεινό με τον φόβο της ελονοσίας, αρρώστια μη ιάσιμη για τα δεδομένα της τότε εποχής. Μα και ο φόβος των πειρατικών επιδρομών δεν υπήρξε λιγότερο τρομακτικός, με αποτέλεσμα οι πρόγονοί μας να οδηγούνται προς κατοίκηση και ασφάλεια στα ενδότερα των παραθαλάσσιων ακτών.
nikiana
Το ποτάμι της Ακόνης-Επισκόπου, άλλοτε του «Χατζήρη», προσδιόριζε και τα ανατολικά σύνορα του Αλεξάνδρου με το «Κατ’νιώτικο», την Κατούνα δηλαδή, ενώ τα νότια σύνορα με τα κτήματα τα Κοκλέϊκα (άλλοτε υπήρχε χωριό καταγεγραμμένο στους μεσαιωνικούς χάρτες ως Κοκλάτα), επεκτείνονταν έως το «Βαρκό» το σημερινό Νυδρί, που όπως δηλώνει ο τότε συγκεκριμένος χαρακτηρισμός του, συμπεραίνεται ότι ήταν βούρκος και μη κατοικήσιμη περιοχή. Ο Όρμος του Βλυχού, ο έχων καλό λιμένα, ο «Εγκλιμενός», προσδιόριζε την γύρωθεν περιοχή και κατά πολύ αργότερα χρονικά με την αποστράγγιση των υδάτων και την καλλιέργεια του κάμπου, δημιουργήθηκε το παραθαλάσσιο Νυδρί και τα «Καλύβια τα Πλατ’στομύτικα», το σημερινό Περιγιάλι.
ακονηκατνιοτικο
Μέσα από την περιοχή του «Κατωτικού» διερχόταν και η άλλοτε «Ενετική στράτα», ο μοναδικός δρόμος που συνέδεε την χώρα με τα χωριά της ανατολικής και νότιας Λευκάδος. Περιοχή κατάφυτη κυρίως με ελιές και με μποστάνια-κηπευτικά, στα ποτιστικά βεβαίως χωράφια τα κοντινότερα προς τις πηγές και τα «ρέματα», τα οποία ρέματα υπήρξαν αρκετά (ο Χαλιάς, το Ρέμα απ’ το Σταυροπήκι, ο Γκλιμάτης, κι άλλες μικρότερες αναβρυσάδες) και τα οποία κατέληγαν όλα μαζί στο προαναφερόμενο ποτάμι, σχηματίζοντας το πανέμορφο σημερινό δέλτα του Επισκόπου.
επισκοπος
Στον κατάντικρυ και υψηλότερο λόφο του «Κατετκού», υπήρχε φωλιασμένη η γειτονεύουσα παλαιοτάτη κοιτίδα κατοίκησης, η Κατούνα, κατά πως δείχνει και ο μεσαιωνικός χάρτης της Λευκάδος. Αρχαιοτάτη όμως κατοίκηση έχουμε και στην περιοχή πάνω από το Κατωτικό, στην νοτιοανατολική πλευρά της περιοχής του λόφου των «Αγίων Πατέρων» και στις βόρειες υπώρειες των Σκάρων, που ακόμη σώζεται στις μνήμες των ηλικιωμένων με το σημαίνον όνομα«Παλιοκατούνα» ή «Παλιοκατούνι». Ο μπάρμπα Γιάννης Μανωλίτσης, άλλοτε και κοινοτάρχης Αλεξάνδρου, μας αναφέρει την Παλιοκατούνα ως τον πλέον προγενέστερο οικισμό της περιοχής Αλεξάνδρου ακόμη και από το«Κατούνι», τον εμφανώς ερειπωμένο οικισμό από τον λοιμό της πανώλης του έτους 1644, και ο οποίος ευρίσκετο ανάμεσα από τα Κολυβάτα και τα Μαυρογιαννάτα κοντά στο Σταυρό, πάνω απ’ το Λιβάδι.
DIGITAL CAMERADIGITAL CAMERA
Έτσι εμφανώς συμπεραίνεται ότι το κάτω μέρος κατοίκησης της Παλιοκατούνας, είναι το «Κατωτικό» ή «Κατετκό», όπως μας αποκαλύπτει και η ετυμολογία του, και δεν είναι τυχαίο ότι μ’ αυτό το συγκεκριμένο όνομα βρίσκεται καταγεγραμμένη η περιοχή στις αντίστοιχες Μεσαιωνικές καταγραφές. Κι αυτές οι καταγραφές δεν αφορούν μόνο περιουσιακές συναλλαγές στο Κατωτικό, αλλά αναφέρονται και στο μικρό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, ή όπως χαρακτηριστικότερα ακόμη λέγεται του «Άη Νικόλα στο Κατετκό», μετόχι της άλλοτε ευημερούσας Μονής του Αγίου Γεωργίου στους Σκάρους, και το οποίο είναι παλαιότατο κτίσμα οικοδομημένο πάνω σε θεμέλια προχριστιανικού δώματος, με κατεύθυνση ανατολή-δύση.
1_akoni18_akoni
Το συγκεκριμένο ξωκλήσι δεσπόζει του γήλοφου του Επισκόπου, και κατά καιρούς καταγράφεται άλλοτε μισοερειπωμένο και άλλοτε ανακαινισμένο. Όμως ευρήματα διάσπαρτα μεγαλιθικών δομών κατοίκησης θα συναντήσουμε και στα παρακείμενα λιοστάσια του Καλογερόκαμπου, του Γλά και της Ακόνης. Μάλιστα μαρτυρίες αναφέρουν ότι στο κάτω μέρος της «Κρουψάς» ή «Ναουζάς» ή «Οζάς», όπου σημειωτέον και οι τρείς αυτές ονομασίες χαρακτηρίζουν την ύπαρξη νερού στην περιοχή εκπέμποντος δυσοσμία έλους, (νάω=ρέω, εκ της αυτής ρίζας ναύς, νάμα και Ναουζά = νερό+όζω, όπου όζω=αναδίδω οσμή), και ειδικότερα κατά μήκος του διανοιχθέντος δρόμου Νικιάνας-Αλεξάνδρου, υπήρχε από το πάνω μέρος μεγαλιθικό κτίσμα σε μεγάλη έκταση, το οποίο ίσως και να προσομοίαζε με προστατευτικό λιμενοβραχίονα.
Όταν δε αναφερόμαστε στην Κρουψά ή Ναουζά, εννοούμε κυρίως το κεντρικότερο σημείο κατοίκησης της περιοχής της Νικιάνας, μια που η Νικιάνα είναι οικισμός εκτεταμένος επί της ακτογραμμής σε μήκος περίπου 8 χιλιομέτρων, από τον Επίσκοπο έως του Πασά. Η Νικιάνα είναι προϊόν οικοδόμησης των τελευταίων μόλις δεκαετιών, ένεκα αφ’ ενός μεν της σταδιακής προγενέστερης αποξήρανσης των ελών και των λιμνών της, και αφ’ ετέρου της μετέπειτα πρόσφατης ραγδαίας τουριστικής ανάπτυξης της Λευκάδος.
Όλοι μας θυμόμαστε το Λιμνί έως την δεκαετία του 1970-1980, να είναι γεμάτο με υφάλμυρο νερό και να πηγαίνουμε εκδρομές με το σχολείο για να δούμε τους γυρίνους, όπως και την πλημμυρισμένη Λίμνη του Μεσιανού, στον Επίσκοπο.
Το καταπληκτικότερο όμως όλων είναι η καταγραφή της περιοχής της Νικιάνας, με το χαρακτηριστικό όνομα La chiana στον Ενετικό χάρτη του Coronelli του 1699, ο οποίος βρίσκεται στην «Χαραμόγλειο Ειδική Λευκαδιακή Βιβλιοθήκη». Εκεί ακριβώς εντοπίζεται και η αναμφισβήτητη απόδειξη της ονοματοθεσίας της, καταγεγραμμένη προ τεσσάρων σχεδόν αιώνων, αναδεικνύοντας την ιδιαιτερότητα της γεωμορφολογίας της.
La chiana είναι η ονοματοθεσία της περιοχής (Νικιάνας) επί ενετικής κατοχής, ως η χαρακτηριστική περιοχή με τα λιμνάζοντα ελώδη εδάφη. La Chiana, φέρουσα ενσωματωμένη την ιδιαίτερη σφραγίδα της γεωμορφολογίας του τόπου, δηλώνουσα την διαχρονική αιτία της σημερινής της ονοματοθεσίας. Διότι «Chiana», στα αντίστοιχα λεξικά της λατινογενούς Ιταλικής γλώσσας, σημαίνει τον λιμνάζοντα τόπο με τα υφάλμυρα νερά και τα έλη.
«La chiana: ουσ. θηλ. πεδινή περιοχή όπου λιμνάζουν νερά, το έλος», είναι η ακριβής καταγραφή στο «Τέλειο Ιταλοελληνικό λεξικό» του Arhold Mandeson, εκδόσεις «Διαγόρας».
Η Λίμνη Επισκόπου, το Λιμνί και η Ναουζά, ή Οζά, ή Κρουψά, ονοματοθέτησαν την Νικιάνα, την άλλοτε ακτογραμμή της πρώϊμης κατοίκησης των προγόνων μας, του Κατωτικού ή Κατετκού.
Για την ισχυροποίηση της μετονομασίας της «Κιάνας» στο πλήρως εξελληνισμένο όνομα της Νικιάνας, σίγουρα θα συνέβαλε τα μέγιστα και η εν συνεχεία απορρέουσα ανάγκη έκφρασης της Νίκης του σκλαβωμένου γένους μας, μετά την μεγαλοφυή σύλληψη και υλοποίηση της πρώτης επίσημης σημαδιακής επαναστατικής σύναξης από τον Μεγάλο Έλληνα Ιωάννη Καποδίστρια και τους 400 Αγωνιστές της Άμυνας της Λευκάδος απέναντι στις δυνάμεις των Τουρκαλβανών του Αλή Πασά, στη θέση «Μαγεμένου» στην Σωτήρω, το έτος 1807.
Εξ όλων λοιπόν αυτών συμπερασματικά καταλήγουμε ότι η γεωμορφολογία της περιοχής και ο «σημαίνων» διακαής πόθος της Νίκης, ισχυροποίησαν την μετονομασία της περιοχής σε Νικιάνα.
Έκτοτε εδώ και δυο αιώνες, μ’ αυτό το όνομα πορεύεται και θα πορεύεται και στο μέλλον.
(Η ανωτέρω αναφορά αποτελεί απόσπασμα από την πραγματοποιηθείσα ομιλία στην εκδήλωση του Πολιτιστικού Συλλόγου Νικιάνας, «οι Σκάροι», στις 20-7-2013 για την εορτή Μνήμης και Τιμής, στου Μαγεμένου το 1807).
Πηγή: Αντίλαλοι απ΄ τους Σκάρους, Τριμηνιαία Έκδοση του Συλλόγου Αλεξανδριτών Λευκάδας, Περίοδος Γ΄, Αρ. Φύλλου 15, Οκτώβριος – Νοέμβριος – Δεκέμβριος 2013, Σελ. 5