ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ: ΠΕΤΡΟΣ ΠΕΤΡΑΤΟΣ(από την εφημερίδα ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ )
Στα χρόνια της αγγλικής "προστασίας" των Επτανήσων (1815-1864) αναπτύχθηκε στα νησιά το πρωτοπόρο σε αξίες και αρχές κίνημα του Ριζοσπαστισμού. Σε αδιαχώριστη ενότητα πρόβαλε τις αρχές της ελευθερίας, της εθνικής ανεξαρτησίας, της λαϊκής κυριαρχίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, συνδέθηκε με κινήματα και ηγετικές μορφές της επαναστατικής Ευρώπης και διακήρυξε την ανάγκη ίδρυσης μιας Ευρωπαϊκής Συμπολιτείας στη βάση της αλληλεγγύης των λαών. Η εξέλιξη, όμως, των πραγμάτων και ο τρόπος που έγινε η Ένωσε σε συνδυασμό με την επιβολή της ευρωπαϊκής διπλωματίας ακύρωσαν την εφαρμογή του εθνικο-κοινωνικού περιεχομένου του ριζοσπαστικού κινήματος. Η μελέτη, πάντως, της όλης πορείας του κινήματος αυτού παραμένει αναγκαία και χρήσιμη και για τις σημερινές εποχές.
Αξιολογική θεώρηση και ιστορική αποτίμηση του Εθνικο-Ενωτικού Ριζοσπαστικού Κινήματος στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα
ΣΠΥΡΟΣ Δ. ΛΟΥΚΑΤΟΣ*
Γι' αυτό πιστεύει και διακηρύσσει ότι μόνον η ομοψυχία και η ενότητα των καταπιεζόμενων λαών μπορεί να ανατρέψει "εκ θεμελίων το προϋπάρχουν σύστημα" και να εγκαθιδρύσει στέρεα το νεώτερο με τελικό αποτέλεσμα την εθνική τους ανεξαρτησία, την κυριαρχία τους, την παγκόσμια δημοκρατία και την πανευρωπαϊκή συμπολιτεία. Με αυτά τα οράματα ο γνήσιος επτανησιακός δημοκρατικός Ριζοσπαστισμός συνθέτει ένα από τα κινήματα προόδου της εποχής του και ακριβώς αυτές οι αρχές και διακηρύξεις του είναι εκείνες, που τον αξιολογούν και τον αποτιμούν ιστορικά ως πρωτοπορία τους.
Η Ελλάδα, δορυφόρος της Αγγλίας
Το επτανησιακό γνήσιο Ριζοσπαστικό κίνημα "εξερχόμενον", κατά τον Ηλία Ζερβό - Ιακωβάτο, "εκ των σπλάχνων του λαού και έχον τα φρονήματα, τας ανάγκας και τας δοξασίας του ήτο κάτι πλέον υψηλόν, πλέον ισχυρόν, πλέον απόρθητον. ήτο Λαός, ηθική δύναμις και κοινή γνώμη". Οι εθνικοί του στόχοι και οι πολιτικο-κοινωνικές επιδιώξεις του, που οραματίστηκαν οι πρωτεργάτες του δημιουργίας και ανάπτυξης του Ριζοσπάστες και για την πραγμάτωση των οποίων αγωνίστηκαν με το λαό, με πρωτοπορία του τον Κεφαλληνιακό, δεν σκέφθηκαν από επιτυχία παρά τους πολύχρονους αγώνες και τις αιματηρές τους θυσίες. Η Ένωση των Επτανήσων με τη μητέρα πατρίδα ήταν Ένωση, που υπαγορεύτηκε από πολιτικές ιδιοτέλειες και σκοπιμότητες της αυτόκλητης αγγλικής "Προστασίας" και χορηγήθηκε όχι ως αναφαίρετο και απαράγραπτο δικαίωμα του επτανησιακού λαού, αλλ' ως ικεσία προς την Αγγλίδα άνασσα Βικτωρία. Και είναι αυτό το γεγονός, το οποίο παρώθησε τον Ηλία Ζερβό να διακηρύξει ότι με την Ένωση ολόκληρη πια η Ελλάδα κατέστη "δορυφόρος της Αγγλίας" και μετατράπηκε σε "Επτάνησον αγγλικής προστατευομένης και αφανώς διοικουμένης". και αργότερα τον άξιο επίγονο των Ριζοσπαστών και κήρυκα της κοινωνιστικής δημοκρατίας Ρόκκο Χοϊδά να διασαλπίσει από το βήμα της βουλής ότι "δεν ενώθηκε η Επτάνησος με την Ελλάδα, αλλά η Ελλάδα με την Επτάνησο" και "ο άγγλος αρμοστής μετέθεσε την έδρα του εκ της Κερκύρας εις τας Αθήνας υπό το ειρηνικόν όνομα Γεώργιος Χριστιανός Α', βασιλεύς των Ελλήνων".
Μετακένωση του ριζοσπαστικού πνεύματος
Οι στόχοι και οι επιδιώξεις του Ριζοσπαστικού κινήματος και της ηγεσίας του, εθνικοί και κοινωνικο-πολιτικοί, μετά την Ένωση πέρασαν στο χώρο της ελεύθερης πατρίδας και συγχωνεύτηκαν με τους στόχους και τις επιδιώξεις όλοι του Ελληνισμού, ελεύθερου και υπόδουλου. Αυτούς πρόβαλαν πια και την πραγμάτωσή τους επεδίωξαν, εξελικτικά και προοδευτικά διαμορφούμενους, οι άξιοι επίγονοι των Ριζοσπαστών, ο Πατ. Πανάς, ο Ρόκκος Χοϊδάς, ο Πλάτωνας Δρακούλης, ο Μαρίνος Αντύπας και ολόκληρη φάλαγγα αγωνιστών κατά τον τωρινό αιώνα και έως τις ημέρες μας με κορύφωμα τους αγώνες στο αλβανικό μέτωπο και τα μακεδονικά οχυρά και την ανεπανάληπτη εποποιία της Εθνικής Αντίστασής μας στα δίσεκτα χρόνια της ανθρωποκτόνου φασιστικής κατοχής.
Έχουν συνειδητοποιήσει σήμερα οι Επτανήσιοι ότι οι ηγέτες και δημιουργοί του Ριζοσπαστικού κινήματος και πρώτιστοι πρώτων οι Ηλίας Ζερβός - Ιακωβάτος και Ιωσήφ Μομφερράτος με θυσίες και αυταπάρνηση χάραξαν το δύσβατο δρόμο της Εθνικής Ανεξαρτησίας και της κοινωνικής προόδου διαθέτοντας κατά τη μαχητική αγωνιστικότητά τους την Αρετήν και την Τόλμην [...].
*Δρ. Ιστορικός
(Αποσπάσματα από ευρύτερη μελέτη, δημοσιευμένη στο περιοδικό του Συνδέσμου Φιλολόγων Κεφαλονιάς - Ιθάκης "Κυμοθόη", τεύχ. 1, Αργοστόλι, Δεκ. 1991, σσ. 5-15.)
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ: ΠΕΤΡΟΣ ΠΕΤΡΑΤΟΣ(από την εφημερίδα ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ )
Στα χρόνια της αγγλικής "προστασίας" των Επτανήσων (1815-1864) αναπτύχθηκε στα νησιά το πρωτοπόρο σε αξίες και αρχές κίνημα του Ριζοσπαστισμού. Σε αδιαχώριστη ενότητα πρόβαλε τις αρχές της ελευθερίας, της εθνικής ανεξαρτησίας, της λαϊκής κυριαρχίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, συνδέθηκε με κινήματα και ηγετικές μορφές της επαναστατικής Ευρώπης και διακήρυξε την ανάγκη ίδρυσης μιας Ευρωπαϊκής Συμπολιτείας στη βάση της αλληλεγγύης των λαών. Η εξέλιξη, όμως, των πραγμάτων και ο τρόπος που έγινε η Ένωσε σε συνδυασμό με την επιβολή της ευρωπαϊκής διπλωματίας ακύρωσαν την εφαρμογή του εθνικο-κοινωνικού περιεχομένου του ριζοσπαστικού κινήματος. Η μελέτη, πάντως, της όλης πορείας του κινήματος αυτού παραμένει αναγκαία και χρήσιμη και για τις σημερινές εποχές.
Αξιολογική θεώρηση και ιστορική αποτίμηση του Εθνικο-Ενωτικού Ριζοσπαστικού Κινήματος στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα
ΣΠΥΡΟΣ Δ. ΛΟΥΚΑΤΟΣ*
Το Εθνικο-Ενωτικό Ριζοσπαστικό κίνημα στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα, απελευθερωτικό κατά το εθνικό και ριζοσπαστικό κατά το κοινωνικό σκέλος του, ως φιλοσοφία, πολιτικο-κοινωνική θεωρία και πολιτική πρακτική, είναι ευρύτατο λαϊκό κίνημα με όλα τα θεμελιακά χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός κινήματος εθνικο-απελευθερωτικού και πολιτικο-κοινωνικού χαρακτήρα. Αυτά ήταν: η συνειδητή ηγεσία του, αταλάντευτη στις επιδιώξεις και συνεπής στις αρχές και στις διακηρύξεις του κινήματος, και που την απάρτιζαν οι αγωνιστικοί στα νησιά ριζοσπάστες ηγέτες. η αφύπνιση του λαού για τη διεκδίκηση των φυσικών και απαράγραπτων δικαιωμάτων του. η οργανωτική διάρθρωση του κινήματος. ο προγραμματισμός αρχών και στόχων με οργάνωση και πραγματοποίηση λαϊκών αγώνων για την κατάκτησή τους. τέλος η πολιτικο-κοινωνική θεωρία τους με τις πρακτικές προεκτάσεις της στην καθημερινή πάλη του λαού. [...]
Πρωτοπόροι οι αστοί
Ηγέτιδα τάξη του ριζοσπαστικού κινήματος υπήρξε η αστική, κατά την προοδευτική, φιλελεύθερη και δημοκρατική φάση της ιστορίας της, με προβάδισμα την Κεφαλονιά, με στενούς συμμάχους της τους εργαζομένους των πόλεων και ξεχωριστά την καταθλιβόμενη από τις φεουδαλιστικές αγροληπτικές σχέσεις πολυπληθή αγροτική τάξη των Ιόνιων νησιών. Ώριμοι, η αστική τάξη και οι σύμμαχοί της, από τις αγωνιστικές κατακτήσεις και παραδόσεις, ήταν, τότε, έτοιμοι να αναμετρηθούν προς τη λεγόμενη αγγλική "προστασία" και το αποικιοκρατικό της σύστημα και καθεστώς.
Έμποροι και βιοτέχνες και τεχνίτες, καραβοκύρηδες και ναυτικοί, διανοούμενοι και τιτλούχοι ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, επαγγελματίες και η νεολαία και οι πολυπληθείς αγρότες συνέστησαν αρραγές μέτωπο κατά του Άγγλου κυρίαρχου και των εγχώριων ευγενών και αρχόντων οργάνων του και κατέστησαν οι δημιουργικοί παράγοντες και συντελεστές του κινήματος. Καθοδηγητική ηγεσία του μετώπου αυτού κατέστησαν οι ριζοσπάστες, ο Ηλίας Ζερβός - Ιακωβάτος και ο Ιωσήφ Μομφερράτος στην Κεφαλονιά, ο οποίος "ως εστία της εθνικής ενώσεως κατέστη όλη ποίησις κρητική, λυρισμός έξαλλος, διθύραμβος ενθουσιώδης, διάχυσις πανηγυρική", οι Φραγκίσκος και Ναθαναήλ Δομενίγαι στη Ζάκυνθο, ο Παΐζης στην Ιθάκη, ο Ποφάντης στην Κέρκυρα και άλλοι, που θα συγκροτήσουν την ομάδα των ριζοσπαστικών βουλευτών στη Θ' Ιόνια Βουλή. Με τέτοια ηγεσία και ηγέτιδα τάξη το ριζοσπαστικό κίνημα εντάσσεται μέσα στο φάσμα των εθνικοαπελευθερωτικών και αστικοδημοκρατικών κινημάτων της εποχής του, τα οποία και από την άποψη ορισμένων αρχών και διακηρύξεών του πρωτοπορεί. [...]
Αυτές ακριβώς οι αρχές και οι διακηρύξεις του ριζοσπαστικού κινήματος συνιστούν και το μέτρο της αξιολογικής του θεώρησης και της ιστορικής του αποτίμησης. Αυτές οι αρχές φέρουν έκδηλη τη σφραγίδα της φιλοσοφίας και της προοδευτικής πολιτικο-κοινωνικής θεωρίας της εποχής του, την οποία όμως η ηγεσία του προσάρμοσε στις ειδικότερες συνθήκες της Επτανήσου επεκτείνοντάς την σε ευρύτερους γεωγραφικούς χώρους ως μεταπλάστης της και σε τέτοιο βαθμό, ώστε μπορούσε ανεπιφύλακτα να δεχτούμε ότι ο Επτανησιακός Ριζοσπαστισμός συνιστά την πρώτη στον ελληνικό χώρο πολιτική σχολή, την Επτανησιακή.
Πρωταρχική η ελευθερία
Πρωταρχική και θεμελιακή αρχή του Ριζοσπαστικού κινήματος ήταν αυτή των φυσικών και απαραγράπτων ανθρώπινων δικαιωμάτων και πρώτιστα απ' όλα της ελευθερίας. Αυτήν διεκήρυσσε "αμέριστη και αδιαίρετη" και ένας από τους ηγέτες του κινήματος ο Ιωσήφ Μομφερράτος, διαχωρίζοντάς την σε εξωτερική και εσωτερική, χαρακτηριστικά τόνιζε:
"Είναι λαός ελεύθερος εξωτερικώς, όστις πραγματικώς απολαμβάνει και χαίρει την ανεξαρτησίαν και αυτονομίαν του χωρίς ποσώς, αμέσως ή εμμέσως, να υπόκειται εις την εξουσίαν ή υλικήν ισχύν άλλου... είναι δε ελεύθερος εσωτερικώς όστις είναι κάτοχος εαυτού, αυτεξούσιος ήτοι κυρίαρχος και δη της κυριαρχίας του απολαμβάνων της ευημερίαν του και εις οδόν προόδου προχωρών και αναπτυσσόμενος." Την ελευθερία κάθε λαού ο γνήσιος Ριζοσπαστισμός την ταύτιζε με την "εγκατεστημένη εθνικότητα και την κυριαρχία του λαού", κάθε δε άλλη ελευθερία, χωρίς αυτούς τους όρους, την κατάγγελνε ως "χίμαιρα και απάτη".
Με βάση αυτό το περιεχόμενο, που προσέδιδε στην έννοια της ελευθερίας πρωταρχική επιδίωξή του ο Ριζοσπαστισμός καθόριζε την εθνική ανεξαρτησία και το αίτημά του αυτό ως Ένωση με την Ελλάδα το διασφάλιζε ως ιερό και αναφαίρετο δικαίωμα του λαού. Άλλος ηγέτης του Ριζοσπαστισμού, ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος, σε υπόμνημά του προς την Ιόνια Βουλή πολύ χαρακτηριστικά και παραστατικά τόνιζε: "όπου ξένος βασιλεύει, τα πάντα είναι ψεύδος και σκιά, ο νόμος είναι ενέδρα, η δικαιοσύνη σκευωρία, η αρετή έγκλημα, η ελευθερία κακούργημα...".
Εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία
Την εθνική ανεξαρτησία κάθε λαού το κίνημα τη διακήρυσσε ως κοινωνικό προσόν, φυσικό και αναγκαίο και η εξάσκηση των δικαιωμάτων, που πηγάζουν από αυτό επιβάλλεται ως ιερό καθήκον. Η πιο επίσημη και με διεθνή απήχηση έκφραση αυτού του αιτήματος, ως λαϊκού δικαιώματος βρίσκεται στο ιστορικό ψήφισμα των Ριζοσπαστών βουλευτών, στη Θ΄ Ιόνια Βουλή, με το οποίο διακηρυσσόταν ότι αμετάτρεπτη θέληση του Επτανησιακού λαού είναι να ενωθεί με την Ελλάδα "επειδή η ανεξαρτησία, η κυριαρχία και η εθνικότης εκάστου λαού είναι δικαιώματα φυσικά και απαράγραπτα".
Την ανάκτηση της Εθνικής Ανεξαρτησίας του επτανησιακού λαού ο Ριζοσπαστισμός την καθόριζε ως "το πρώτιστον και αρχικόν βήμα", τη θεωρούσε όμως αξεχώριστη από τη Λαϊκή κυριαρχία και διασάλπιζε ότι χωρίς τη συνύπαρξη και ακεραιότητα της Εθνικής Ανεξαρτησίας και της Λαϊκής κυριαρχίας "ούτε ιδίαν και ζώσαν προσωπικότητα, ούτε ιδίαν και ελευθέραν βούλησιν δυνάμεθα να εννοήσωμεν". Γι' αυτό διακήρυσσε ότι η ανάκτηση της Εθνικής Ανεξαρτησίας του κάθε λαού πραγματοποιείται "όχι δια της προσοικειώσεως του στοιχείου της εσωτερικής τυραννίας", αλλά "με την ιδέαν της καθιερώσεως ελευθέρου και αληθώς ισονόμου πολιτεύματος επί της κυριαρχίας του Λαού στηριζομένου".
Τη λαϊκή κυριαρχία ο γνήσιος Ριζοσπαστισμός την καθόριζε ως την "αληθινή πηγή της πολιτικής εξουσίας" και γι' αυτό θεωρούσε την Ένωση "ως κήρυγμα μονομερές και αντιπατριωτικόν, ως δέλεαρ της ξενοκρατίας, χωρίς την άμεση και ουσιαστική σύνδεσή της με τη Λαϊκή Κυριαρχία".
Πρώτος στόχος του κινήματος η ελευθερία και η εθνική ανεξαρτησία, έπειτα δε η συνδεδεμένη αναπόσπαστα με αυτές Λαϊκή Κυριαρχία. Αλλά παράλληλα στόχος θεμελιακός ήταν και η κοινωνική ισονομία και δικαιοσύνη. Ο γνήσιος Ριζοσπαστισμός και στον τομέα αυτό πρωτοπορεί προτρέχοντας από την εποχή του, αφού, κοντά στα άλλα, οι εκπρόσωποί του στη Θ' Ιόνια Βουλή απαίτησαν: την κατάργηση των κοινωνικών διακρίσεων. την ισότητα των πολιτών. την κατάργηση της θανατικής ποινής. την ελάττωση ή απαλλαγή του λαού από τους δυσβάστακτους φόρους. τον έλεγχο των δημόσιων δαπανών. την κατάργηση του νόμου, που επέβαλε εξορία στους πολίτες. τον σεβασμό του οικογενειακού ασύλου. και την κατάργηση των βασανιστηρίων και των αντικοινωνικών διατάξεων, που "εξευτελίζουν τον ελεύθερον πολίτην".
Οι στόχοι και τα οράματα του Επτανησιακού Ριζοσπαστικού κινήματος επεκτείνονταν σ' ολόκληρο τον ελληνισμό, του οποίου επεδίωξε την εθνική αποκατάσταση πιστεύοντας ότι αυτή θα κατορθωθεί, αν όλος ο Ελληνισμός στηριζόταν στις δικές του δυνάμεις και όχι στους ξένους. Διακήρυσσε την ελληνική αναγέννηση "παντός του ελληνικού Γένους". Οραματιζόταν, τη μια και αδιαίρετη πανελλήνια δημοκρατία με τη συνένωση παντός του ελληνικού, μακριά "από το αλλόκοτον και κατ' εξοχήν ανθελληνικόν δόγμα της μοναρχικής ειδωλολατρίας" μια πανελλήνια Δημοκρατία, ελεύθερη και ανεξάρτητη, με κυρίαρχο το Λαό της, εστία δημιουργικών έργων και πολιτισμού, ακτινοβόλα προς τα Βαλκάνια και την Ανατολή και σύνδεσμός τους προς τη Δύση.
Υπέρ της Ευρωπαϊκής Συμπολιτείας
Πέρα από τον Επτανησιακό και τον Πανελλήνιο χώρο τα οράματα του γνήσιου Ριζοσπαστισμού επεκτείνονταν και στον πανευρωπαϊκό με τη διακήρυξη της αδελφότητας των λαών, που δεν την περιόριζε σε μια απλή θεώρηση αρχής, αλλά της προσέδιδε πρακτικό, συγκεκριμένο σχήμα, εκπληκτικό και προφητικό έτσι, που η ηγεσία του κινήματος καθίσταται ο διορατικός πρόδρομος της πανευρωπαϊκής ιδέας. Γιατί πρώτο στην Ευρώπη το Ριζοσπαστικό κίνημα στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα συνέλαβε και διακήρυξε την ανάγκη της πανευρωπαϊκής κοινότητας και συμπολιτείας διακηρύσσοντας με ένα από τους πρώτιστους ηγέτες του, τον Ιωσήφ Μομφερράτο, ότι θα κατεδαφιστεί αναπόφευκτα "Το σαθρόν οικοδόμημα της ασεβούς και ανιέρου συμμαχίας των βασιλέων" και στη θέση του "Θα εγερθεί το νέον και μέγα οικοδόμημα της αληθώς ιεράς και αγίας των λαών συμμαχίας", και τότε "Αντί των ελευθεροκτόνων ηγεμονικών συνεδρίων, επί τη βάσει της ελευθέρας εθνικότητος, της κυριαρχίας των λαών και της μεταξύ αυτών αλληλεγγύης" θα ανδρωθεί "Εν είδος ευρωπαϊκής συμπολιτείας, όπου αι μεταξύ των Εθνών σχέσεις θέλουσι διευθετείσθαι όχι εγωιστικώς, δυσμενώς και εχθροπαθώς, αλλ' αδερφικώς εν πλήρει ισότητι, αμοιβαιότητι και δικαιοσύνη".
Με αυτό το όραμα ο γνήσιος Ριζοσπάστης Ιωσήφ Μομφερράτος καθίσταται από τα μέσα, ακόμα, του περασμένου αιώνα ο πρώτος Έλληνας και Ευρωπαίος με ολοκληρωμένη την ευρωπαϊκή συνείδηση, προδρομικός κήρυκας της πανευρωπαϊκής ιδέας και κοινότητας με ισότητα και συναδέλφωση όλων των ευρωπαϊκών λαών.
Με βάση όλα αυτά συνδετικός κρίκος του γνήσιου επτανησιακού Ριζοσπαστισμού προς άλλα παρόμοια ή παράλληλα κινήματα της εποχής του στην ευρωπαϊκή ήπειρο ήσαν: "η ενότης των ιδεών και η σύμπνοια των πνευμάτων". "το γενικόν πνεύμα ανεξαρτησίας και κοινωνικής απελευθερώσεως και αναπλάσεως". "μία αόρατος μεν, αλλ' όχι ολιγώτερον αληθής συγκοινωνία καρδιών και πνευμάτων τόσον εις τον πόθον του δικαίου και της ελευθερίας, όσον και εις το μίσος κατά της τυραννίας" και η οποία "συνδέει τους λαούς εις έν, εωσού και εις γενικόν πραγματικόν σύνδεσμον συνάψη αυτούς".
Πρωτοπόροι οι αστοί
Ηγέτιδα τάξη του ριζοσπαστικού κινήματος υπήρξε η αστική, κατά την προοδευτική, φιλελεύθερη και δημοκρατική φάση της ιστορίας της, με προβάδισμα την Κεφαλονιά, με στενούς συμμάχους της τους εργαζομένους των πόλεων και ξεχωριστά την καταθλιβόμενη από τις φεουδαλιστικές αγροληπτικές σχέσεις πολυπληθή αγροτική τάξη των Ιόνιων νησιών. Ώριμοι, η αστική τάξη και οι σύμμαχοί της, από τις αγωνιστικές κατακτήσεις και παραδόσεις, ήταν, τότε, έτοιμοι να αναμετρηθούν προς τη λεγόμενη αγγλική "προστασία" και το αποικιοκρατικό της σύστημα και καθεστώς.
Έμποροι και βιοτέχνες και τεχνίτες, καραβοκύρηδες και ναυτικοί, διανοούμενοι και τιτλούχοι ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, επαγγελματίες και η νεολαία και οι πολυπληθείς αγρότες συνέστησαν αρραγές μέτωπο κατά του Άγγλου κυρίαρχου και των εγχώριων ευγενών και αρχόντων οργάνων του και κατέστησαν οι δημιουργικοί παράγοντες και συντελεστές του κινήματος. Καθοδηγητική ηγεσία του μετώπου αυτού κατέστησαν οι ριζοσπάστες, ο Ηλίας Ζερβός - Ιακωβάτος και ο Ιωσήφ Μομφερράτος στην Κεφαλονιά, ο οποίος "ως εστία της εθνικής ενώσεως κατέστη όλη ποίησις κρητική, λυρισμός έξαλλος, διθύραμβος ενθουσιώδης, διάχυσις πανηγυρική", οι Φραγκίσκος και Ναθαναήλ Δομενίγαι στη Ζάκυνθο, ο Παΐζης στην Ιθάκη, ο Ποφάντης στην Κέρκυρα και άλλοι, που θα συγκροτήσουν την ομάδα των ριζοσπαστικών βουλευτών στη Θ' Ιόνια Βουλή. Με τέτοια ηγεσία και ηγέτιδα τάξη το ριζοσπαστικό κίνημα εντάσσεται μέσα στο φάσμα των εθνικοαπελευθερωτικών και αστικοδημοκρατικών κινημάτων της εποχής του, τα οποία και από την άποψη ορισμένων αρχών και διακηρύξεών του πρωτοπορεί. [...]
Αυτές ακριβώς οι αρχές και οι διακηρύξεις του ριζοσπαστικού κινήματος συνιστούν και το μέτρο της αξιολογικής του θεώρησης και της ιστορικής του αποτίμησης. Αυτές οι αρχές φέρουν έκδηλη τη σφραγίδα της φιλοσοφίας και της προοδευτικής πολιτικο-κοινωνικής θεωρίας της εποχής του, την οποία όμως η ηγεσία του προσάρμοσε στις ειδικότερες συνθήκες της Επτανήσου επεκτείνοντάς την σε ευρύτερους γεωγραφικούς χώρους ως μεταπλάστης της και σε τέτοιο βαθμό, ώστε μπορούσε ανεπιφύλακτα να δεχτούμε ότι ο Επτανησιακός Ριζοσπαστισμός συνιστά την πρώτη στον ελληνικό χώρο πολιτική σχολή, την Επτανησιακή.
Πρωταρχική η ελευθερία
Πρωταρχική και θεμελιακή αρχή του Ριζοσπαστικού κινήματος ήταν αυτή των φυσικών και απαραγράπτων ανθρώπινων δικαιωμάτων και πρώτιστα απ' όλα της ελευθερίας. Αυτήν διεκήρυσσε "αμέριστη και αδιαίρετη" και ένας από τους ηγέτες του κινήματος ο Ιωσήφ Μομφερράτος, διαχωρίζοντάς την σε εξωτερική και εσωτερική, χαρακτηριστικά τόνιζε:
"Είναι λαός ελεύθερος εξωτερικώς, όστις πραγματικώς απολαμβάνει και χαίρει την ανεξαρτησίαν και αυτονομίαν του χωρίς ποσώς, αμέσως ή εμμέσως, να υπόκειται εις την εξουσίαν ή υλικήν ισχύν άλλου... είναι δε ελεύθερος εσωτερικώς όστις είναι κάτοχος εαυτού, αυτεξούσιος ήτοι κυρίαρχος και δη της κυριαρχίας του απολαμβάνων της ευημερίαν του και εις οδόν προόδου προχωρών και αναπτυσσόμενος." Την ελευθερία κάθε λαού ο γνήσιος Ριζοσπαστισμός την ταύτιζε με την "εγκατεστημένη εθνικότητα και την κυριαρχία του λαού", κάθε δε άλλη ελευθερία, χωρίς αυτούς τους όρους, την κατάγγελνε ως "χίμαιρα και απάτη".
Με βάση αυτό το περιεχόμενο, που προσέδιδε στην έννοια της ελευθερίας πρωταρχική επιδίωξή του ο Ριζοσπαστισμός καθόριζε την εθνική ανεξαρτησία και το αίτημά του αυτό ως Ένωση με την Ελλάδα το διασφάλιζε ως ιερό και αναφαίρετο δικαίωμα του λαού. Άλλος ηγέτης του Ριζοσπαστισμού, ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος, σε υπόμνημά του προς την Ιόνια Βουλή πολύ χαρακτηριστικά και παραστατικά τόνιζε: "όπου ξένος βασιλεύει, τα πάντα είναι ψεύδος και σκιά, ο νόμος είναι ενέδρα, η δικαιοσύνη σκευωρία, η αρετή έγκλημα, η ελευθερία κακούργημα...".
Εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία
Την εθνική ανεξαρτησία κάθε λαού το κίνημα τη διακήρυσσε ως κοινωνικό προσόν, φυσικό και αναγκαίο και η εξάσκηση των δικαιωμάτων, που πηγάζουν από αυτό επιβάλλεται ως ιερό καθήκον. Η πιο επίσημη και με διεθνή απήχηση έκφραση αυτού του αιτήματος, ως λαϊκού δικαιώματος βρίσκεται στο ιστορικό ψήφισμα των Ριζοσπαστών βουλευτών, στη Θ΄ Ιόνια Βουλή, με το οποίο διακηρυσσόταν ότι αμετάτρεπτη θέληση του Επτανησιακού λαού είναι να ενωθεί με την Ελλάδα "επειδή η ανεξαρτησία, η κυριαρχία και η εθνικότης εκάστου λαού είναι δικαιώματα φυσικά και απαράγραπτα".
Την ανάκτηση της Εθνικής Ανεξαρτησίας του επτανησιακού λαού ο Ριζοσπαστισμός την καθόριζε ως "το πρώτιστον και αρχικόν βήμα", τη θεωρούσε όμως αξεχώριστη από τη Λαϊκή κυριαρχία και διασάλπιζε ότι χωρίς τη συνύπαρξη και ακεραιότητα της Εθνικής Ανεξαρτησίας και της Λαϊκής κυριαρχίας "ούτε ιδίαν και ζώσαν προσωπικότητα, ούτε ιδίαν και ελευθέραν βούλησιν δυνάμεθα να εννοήσωμεν". Γι' αυτό διακήρυσσε ότι η ανάκτηση της Εθνικής Ανεξαρτησίας του κάθε λαού πραγματοποιείται "όχι δια της προσοικειώσεως του στοιχείου της εσωτερικής τυραννίας", αλλά "με την ιδέαν της καθιερώσεως ελευθέρου και αληθώς ισονόμου πολιτεύματος επί της κυριαρχίας του Λαού στηριζομένου".
Τη λαϊκή κυριαρχία ο γνήσιος Ριζοσπαστισμός την καθόριζε ως την "αληθινή πηγή της πολιτικής εξουσίας" και γι' αυτό θεωρούσε την Ένωση "ως κήρυγμα μονομερές και αντιπατριωτικόν, ως δέλεαρ της ξενοκρατίας, χωρίς την άμεση και ουσιαστική σύνδεσή της με τη Λαϊκή Κυριαρχία".
Πρώτος στόχος του κινήματος η ελευθερία και η εθνική ανεξαρτησία, έπειτα δε η συνδεδεμένη αναπόσπαστα με αυτές Λαϊκή Κυριαρχία. Αλλά παράλληλα στόχος θεμελιακός ήταν και η κοινωνική ισονομία και δικαιοσύνη. Ο γνήσιος Ριζοσπαστισμός και στον τομέα αυτό πρωτοπορεί προτρέχοντας από την εποχή του, αφού, κοντά στα άλλα, οι εκπρόσωποί του στη Θ' Ιόνια Βουλή απαίτησαν: την κατάργηση των κοινωνικών διακρίσεων. την ισότητα των πολιτών. την κατάργηση της θανατικής ποινής. την ελάττωση ή απαλλαγή του λαού από τους δυσβάστακτους φόρους. τον έλεγχο των δημόσιων δαπανών. την κατάργηση του νόμου, που επέβαλε εξορία στους πολίτες. τον σεβασμό του οικογενειακού ασύλου. και την κατάργηση των βασανιστηρίων και των αντικοινωνικών διατάξεων, που "εξευτελίζουν τον ελεύθερον πολίτην".
Οι στόχοι και τα οράματα του Επτανησιακού Ριζοσπαστικού κινήματος επεκτείνονταν σ' ολόκληρο τον ελληνισμό, του οποίου επεδίωξε την εθνική αποκατάσταση πιστεύοντας ότι αυτή θα κατορθωθεί, αν όλος ο Ελληνισμός στηριζόταν στις δικές του δυνάμεις και όχι στους ξένους. Διακήρυσσε την ελληνική αναγέννηση "παντός του ελληνικού Γένους". Οραματιζόταν, τη μια και αδιαίρετη πανελλήνια δημοκρατία με τη συνένωση παντός του ελληνικού, μακριά "από το αλλόκοτον και κατ' εξοχήν ανθελληνικόν δόγμα της μοναρχικής ειδωλολατρίας" μια πανελλήνια Δημοκρατία, ελεύθερη και ανεξάρτητη, με κυρίαρχο το Λαό της, εστία δημιουργικών έργων και πολιτισμού, ακτινοβόλα προς τα Βαλκάνια και την Ανατολή και σύνδεσμός τους προς τη Δύση.
Υπέρ της Ευρωπαϊκής Συμπολιτείας
Πέρα από τον Επτανησιακό και τον Πανελλήνιο χώρο τα οράματα του γνήσιου Ριζοσπαστισμού επεκτείνονταν και στον πανευρωπαϊκό με τη διακήρυξη της αδελφότητας των λαών, που δεν την περιόριζε σε μια απλή θεώρηση αρχής, αλλά της προσέδιδε πρακτικό, συγκεκριμένο σχήμα, εκπληκτικό και προφητικό έτσι, που η ηγεσία του κινήματος καθίσταται ο διορατικός πρόδρομος της πανευρωπαϊκής ιδέας. Γιατί πρώτο στην Ευρώπη το Ριζοσπαστικό κίνημα στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα συνέλαβε και διακήρυξε την ανάγκη της πανευρωπαϊκής κοινότητας και συμπολιτείας διακηρύσσοντας με ένα από τους πρώτιστους ηγέτες του, τον Ιωσήφ Μομφερράτο, ότι θα κατεδαφιστεί αναπόφευκτα "Το σαθρόν οικοδόμημα της ασεβούς και ανιέρου συμμαχίας των βασιλέων" και στη θέση του "Θα εγερθεί το νέον και μέγα οικοδόμημα της αληθώς ιεράς και αγίας των λαών συμμαχίας", και τότε "Αντί των ελευθεροκτόνων ηγεμονικών συνεδρίων, επί τη βάσει της ελευθέρας εθνικότητος, της κυριαρχίας των λαών και της μεταξύ αυτών αλληλεγγύης" θα ανδρωθεί "Εν είδος ευρωπαϊκής συμπολιτείας, όπου αι μεταξύ των Εθνών σχέσεις θέλουσι διευθετείσθαι όχι εγωιστικώς, δυσμενώς και εχθροπαθώς, αλλ' αδερφικώς εν πλήρει ισότητι, αμοιβαιότητι και δικαιοσύνη".
Με αυτό το όραμα ο γνήσιος Ριζοσπάστης Ιωσήφ Μομφερράτος καθίσταται από τα μέσα, ακόμα, του περασμένου αιώνα ο πρώτος Έλληνας και Ευρωπαίος με ολοκληρωμένη την ευρωπαϊκή συνείδηση, προδρομικός κήρυκας της πανευρωπαϊκής ιδέας και κοινότητας με ισότητα και συναδέλφωση όλων των ευρωπαϊκών λαών.
Με βάση όλα αυτά συνδετικός κρίκος του γνήσιου επτανησιακού Ριζοσπαστισμού προς άλλα παρόμοια ή παράλληλα κινήματα της εποχής του στην ευρωπαϊκή ήπειρο ήσαν: "η ενότης των ιδεών και η σύμπνοια των πνευμάτων". "το γενικόν πνεύμα ανεξαρτησίας και κοινωνικής απελευθερώσεως και αναπλάσεως". "μία αόρατος μεν, αλλ' όχι ολιγώτερον αληθής συγκοινωνία καρδιών και πνευμάτων τόσον εις τον πόθον του δικαίου και της ελευθερίας, όσον και εις το μίσος κατά της τυραννίας" και η οποία "συνδέει τους λαούς εις έν, εωσού και εις γενικόν πραγματικόν σύνδεσμον συνάψη αυτούς".
Γι' αυτό πιστεύει και διακηρύσσει ότι μόνον η ομοψυχία και η ενότητα των καταπιεζόμενων λαών μπορεί να ανατρέψει "εκ θεμελίων το προϋπάρχουν σύστημα" και να εγκαθιδρύσει στέρεα το νεώτερο με τελικό αποτέλεσμα την εθνική τους ανεξαρτησία, την κυριαρχία τους, την παγκόσμια δημοκρατία και την πανευρωπαϊκή συμπολιτεία. Με αυτά τα οράματα ο γνήσιος επτανησιακός δημοκρατικός Ριζοσπαστισμός συνθέτει ένα από τα κινήματα προόδου της εποχής του και ακριβώς αυτές οι αρχές και διακηρύξεις του είναι εκείνες, που τον αξιολογούν και τον αποτιμούν ιστορικά ως πρωτοπορία τους.
Η Ελλάδα, δορυφόρος της Αγγλίας
Το επτανησιακό γνήσιο Ριζοσπαστικό κίνημα "εξερχόμενον", κατά τον Ηλία Ζερβό - Ιακωβάτο, "εκ των σπλάχνων του λαού και έχον τα φρονήματα, τας ανάγκας και τας δοξασίας του ήτο κάτι πλέον υψηλόν, πλέον ισχυρόν, πλέον απόρθητον. ήτο Λαός, ηθική δύναμις και κοινή γνώμη". Οι εθνικοί του στόχοι και οι πολιτικο-κοινωνικές επιδιώξεις του, που οραματίστηκαν οι πρωτεργάτες του δημιουργίας και ανάπτυξης του Ριζοσπάστες και για την πραγμάτωση των οποίων αγωνίστηκαν με το λαό, με πρωτοπορία του τον Κεφαλληνιακό, δεν σκέφθηκαν από επιτυχία παρά τους πολύχρονους αγώνες και τις αιματηρές τους θυσίες. Η Ένωση των Επτανήσων με τη μητέρα πατρίδα ήταν Ένωση, που υπαγορεύτηκε από πολιτικές ιδιοτέλειες και σκοπιμότητες της αυτόκλητης αγγλικής "Προστασίας" και χορηγήθηκε όχι ως αναφαίρετο και απαράγραπτο δικαίωμα του επτανησιακού λαού, αλλ' ως ικεσία προς την Αγγλίδα άνασσα Βικτωρία. Και είναι αυτό το γεγονός, το οποίο παρώθησε τον Ηλία Ζερβό να διακηρύξει ότι με την Ένωση ολόκληρη πια η Ελλάδα κατέστη "δορυφόρος της Αγγλίας" και μετατράπηκε σε "Επτάνησον αγγλικής προστατευομένης και αφανώς διοικουμένης". και αργότερα τον άξιο επίγονο των Ριζοσπαστών και κήρυκα της κοινωνιστικής δημοκρατίας Ρόκκο Χοϊδά να διασαλπίσει από το βήμα της βουλής ότι "δεν ενώθηκε η Επτάνησος με την Ελλάδα, αλλά η Ελλάδα με την Επτάνησο" και "ο άγγλος αρμοστής μετέθεσε την έδρα του εκ της Κερκύρας εις τας Αθήνας υπό το ειρηνικόν όνομα Γεώργιος Χριστιανός Α', βασιλεύς των Ελλήνων".
Μετακένωση του ριζοσπαστικού πνεύματος
Οι στόχοι και οι επιδιώξεις του Ριζοσπαστικού κινήματος και της ηγεσίας του, εθνικοί και κοινωνικο-πολιτικοί, μετά την Ένωση πέρασαν στο χώρο της ελεύθερης πατρίδας και συγχωνεύτηκαν με τους στόχους και τις επιδιώξεις όλοι του Ελληνισμού, ελεύθερου και υπόδουλου. Αυτούς πρόβαλαν πια και την πραγμάτωσή τους επεδίωξαν, εξελικτικά και προοδευτικά διαμορφούμενους, οι άξιοι επίγονοι των Ριζοσπαστών, ο Πατ. Πανάς, ο Ρόκκος Χοϊδάς, ο Πλάτωνας Δρακούλης, ο Μαρίνος Αντύπας και ολόκληρη φάλαγγα αγωνιστών κατά τον τωρινό αιώνα και έως τις ημέρες μας με κορύφωμα τους αγώνες στο αλβανικό μέτωπο και τα μακεδονικά οχυρά και την ανεπανάληπτη εποποιία της Εθνικής Αντίστασής μας στα δίσεκτα χρόνια της ανθρωποκτόνου φασιστικής κατοχής.
Έχουν συνειδητοποιήσει σήμερα οι Επτανήσιοι ότι οι ηγέτες και δημιουργοί του Ριζοσπαστικού κινήματος και πρώτιστοι πρώτων οι Ηλίας Ζερβός - Ιακωβάτος και Ιωσήφ Μομφερράτος με θυσίες και αυταπάρνηση χάραξαν το δύσβατο δρόμο της Εθνικής Ανεξαρτησίας και της κοινωνικής προόδου διαθέτοντας κατά τη μαχητική αγωνιστικότητά τους την Αρετήν και την Τόλμην [...].
*Δρ. Ιστορικός
(Αποσπάσματα από ευρύτερη μελέτη, δημοσιευμένη στο περιοδικό του Συνδέσμου Φιλολόγων Κεφαλονιάς - Ιθάκης "Κυμοθόη", τεύχ. 1, Αργοστόλι, Δεκ. 1991, σσ. 5-15.)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου