Σαπφώ - Η δέκατη Μούσα
<< Τον καιρό της Σαπφούς >>έργο του Τζον Γουίλιαμ Γκόντγουαρντ,
Μουσείο J. Paul Getty (1904)
Η Σαπφώ, γενική της Σαπφούς, (αιολική διάλεκτος Ψαπφώ, αποκαλούμενη και Σαπφώ η Λεσβία
από τον τόπο καταγωγής της) (~ 630 - 570 π.Χ.), ήταν Eλληνίδα λυρική ποιήτρια από τη Λέσβο
ιδιαίτερα γνωστή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα για τα ποιήματά της. Με το όνομά της έχει
συνδεθεί και ο λεσβιακός έρωτας.
Για τη ζωή της ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά.
Είναι πιθανό ότι γεννήθηκε στην Ερεσό της Λέσβου.
Πατέρας της αναφέρεται ο Σκαμανδρώνυμος και μητέρα της η Κλεΐς.
Είχε επίσης τρεις αδελφούς, τον Λάριχο, τον Χάραξο και τον Ευρύγιο.
Ο φιλόσοφος Μάξιμος ο Τύριος (β΄ μισό του 2ου μ.Χ. αι.), την περιγράφει ως μικρόσωμη και μελαχρινή («μικρά και μέλαινα»). Σύμφωνα με το βυζαντινό λεξικό Σούδα, πιθανότατα παντρεύτηκε έναν πλούσιο από την Άνδρο, τον Κερκύλα, με τον οποίο απέκτησε μια κόρη, που ονομάστηκε Κλεΐδα σύμφωνα με το έθιμο της εποχής. Λόγω πολιτικών αναταραχών στη Λέσβο που οδήγησαν την αριστοκρατία του νησιού σε εξορία από την πρωτεύουσα Μυτιλήνη, η Σαπφώ κατέφυγε προσωρινά στη Σικελία. Αργότερα, μετά την κατάλυση της τυραννίας, επί Πιττακού του Μυτιληναίου, γύρισε στη Μυτιλήνη, συγκέντρωσε γύρω της νεαρές όμορφες φίλες από την αριστοκρατία του νησιού και των μικρασιατικών πόλεων, για να τους διδάξει τις τέχνες της μουσικής και της ποίησης, στην υπηρεσία της Αφροδίτης και των Μουσών.
Αυτή η σχέση, που ήταν εμπνευσμένη από θρησκευτικές ιδέες, δεν ήταν κάτι που έκανε πρώτη η Σαπφώ. Μαρτυρείται ότι και άλλες γυναίκες της εποχής διατηρούσαν τέτοιου είδους ωδεία.
Όμως η σχέση της Σαπφούς με τις μαθήτριές της θεωρήθηκε αργότερα απρεπής, επειδή είχε και ερωτικές διαστάσεις και γι' αυτό έμεινε στην ιστορία ως «λεσβιακός έρως».
Ένας μεταγενέστερος θρύλος λέει ότι η Σαπφώ, λόγω του ανεκπλήρωτου έρωτά της για τον όμορφο νέο Φάωνα, που την απέρριψε και την εγκατέλειψε, έπεσε από τα βράχια της Λευκάδας στη θάλασσα.
Δεν είναι όμως γνωστό, αν υπήρξε καν πρόσωπο με αυτό το όνομα ή αν πρόκειται για θρύλο. Πιθανότατα πρόκειται για παρερμηνεία κάποιου ποιήματός της, όπου η Σαπφώ εξυμνεί την ομορφιά του Φάωνα, ακόλουθου της Αφροδίτης
Η γνώμη των αρχαίων για τη Σαπφώ
Η Σαπφώ θεωρείται με την ποίησή της, που ήταν γραμμένη στην αιολική διάλεκτο, ως η σημαντικότερη λυρική ποιήτρια της αρχαιότητας. Ο Πλάτων την ονομάζει «σοφή» και «δέκατη Μούσα», ο Ανακρέων «ηδυμελή», ο Λουκιανός «μελιxρόν αύχημα Λεσβίων» οι Ιουλιανός και Αντίπατρος «θηλυκό Όμηρο» και «τιμή Λεσβίων γυναικών», ενώ ο Στράβων «θαυμαστόν τέρας». Ο Οράτιος στη 2η ωδή του μας λέει ότι ακόμα και οι νεκροί στον κάτω κόσμο ακούν τα τραγούδια της με θαυμασμό σε ιερή σιγή.
Μετά τον θάνατό της στην πατρίδα της Λέσβο έκοψαν νόμισμα με τη μορφή της. Στις Συρακούσες και στην Πέργαμο στήθηκαν αγάλματά της, ενώ στις Συρακούσες κατασκευάστηκε και ένα κενοτάφιο σε ανάμνησή της.
Σε μεταγενέστερη όμως εποχή, οι Αττικοί κωμωδιογράφοι τη δυσφήμησαν για ομοφυλοφιλικές τάσεις (εξ ου και ο όρος λεσβία). Αφορμή για τις φήμες υπήρξε πιθανόν το ότι η Σαπφώ εκδήλωνε έντονο συναισθηματισμό προς τις μαθήτριές της. Μολονότι κανένας από τους συγγραφείς δεν αναφέρει κάτι σχετικό μέχρι την εποχή του Αριστοτέλη, οι κρίσεις αυτές για τη Σαπφώ επικράτησαν. Μάλιστα αναφέρεται ότι η Σαπφώ είχε ερωτευθεί την Ατθίδα, την Τελέσιππα και τη Μεγάρα. Σύγχρονοί μας μελετητές εκφράζουν αμφιβολίες για το αν η Σαπφώ ήταν όντως λεσβία.
Απήχηση στα μεταγενέστερα χρόνια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Καθώς τον έβδομο αιώνα μ.Χ. τα ποιήματα της Σαπφούς εξακολουθούσαν ακόμη να διαβάζονται στην Αίγυπτο και αργότερα στην εποχή των Κομνηνών η Πατριαρχική Σχολή περιελάμβανε στην ύλη της ποιητές όπως η Σαπφώ και ο Πίνδαρος, μάλλον δεν υπήρξε κάποια επίσημη επιβολή λογοκρισίας από την Χριστιανική Εκκλησία. Είναι όμως πιθανό, πολλά από τα έργα της να χάθηκαν λόγω της μη αντιγραφής τους, εξαιτίας της χαμηλής ζήτησης που ίσως είχαν μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού και στα πλαίσια μιας πιο αυστηρής άποψης για την ηθική. Ο επίσης Μυτιληνιός σύγχρονος ποιητής Οδυσσέας Ελύτης την περιέγραψε σαν μια «μακρινή εξαδέλφη» του με την οποία μεγάλωσαν παίζοντας «στους ίδιους κήπους, γύρω από τις ίδιες ροδιές, πάνω απ' τις ίδιες στέρνες» και της αφιέρωσε ένα από τα μικρά του έψιλον. Το 1986 κυκλοφόρησε στην Ελλάδα ο δίσκος «Σαπφώ» σε μουσική του Σπύρου Βλασσόπουλου και παραγωγή του Διονύση Σαββόπουλου, με μελοποιήσεις 12 ποιημάτων της Σαπφούς σε μετάφραση του Σωτήρη Κακίση, και ερμηνεία της Αλέκας Κανελλίδου.[1]
Ο αστεροειδής 80 Σαπφώ (80 Sappho), που ανακαλύφθηκε το 1864, πήρε το όνομά του από τη λυρική αυτή ποιήτρια.
Η γνώμη των αρχαίων για τη Σαπφώ
Η Σαπφώ θεωρείται με την ποίησή της, που ήταν γραμμένη στην αιολική διάλεκτο, ως η σημαντικότερη λυρική ποιήτρια της αρχαιότητας. Ο Πλάτων την ονομάζει «σοφή» και «δέκατη Μούσα», ο Ανακρέων «ηδυμελή», ο Λουκιανός «μελιxρόν αύχημα Λεσβίων» οι Ιουλιανός και Αντίπατρος «θηλυκό Όμηρο» και «τιμή Λεσβίων γυναικών», ενώ ο Στράβων «θαυμαστόν τέρας». Ο Οράτιος στη 2η ωδή του μας λέει ότι ακόμα και οι νεκροί στον κάτω κόσμο ακούν τα τραγούδια της με θαυμασμό σε ιερή σιγή.
Μετά τον θάνατό της στην πατρίδα της Λέσβο έκοψαν νόμισμα με τη μορφή της. Στις Συρακούσες και στην Πέργαμο στήθηκαν αγάλματά της, ενώ στις Συρακούσες κατασκευάστηκε και ένα κενοτάφιο σε ανάμνησή της.
Σε μεταγενέστερη όμως εποχή, οι Αττικοί κωμωδιογράφοι τη δυσφήμησαν για ομοφυλοφιλικές τάσεις (εξ ου και ο όρος λεσβία). Αφορμή για τις φήμες υπήρξε πιθανόν το ότι η Σαπφώ εκδήλωνε έντονο συναισθηματισμό προς τις μαθήτριές της. Μολονότι κανένας από τους συγγραφείς δεν αναφέρει κάτι σχετικό μέχρι την εποχή του Αριστοτέλη, οι κρίσεις αυτές για τη Σαπφώ επικράτησαν. Μάλιστα αναφέρεται ότι η Σαπφώ είχε ερωτευθεί την Ατθίδα, την Τελέσιππα και τη Μεγάρα. Σύγχρονοί μας μελετητές εκφράζουν αμφιβολίες για το αν η Σαπφώ ήταν όντως λεσβία.
Απήχηση στα μεταγενέστερα χρόνια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Καθώς τον έβδομο αιώνα μ.Χ. τα ποιήματα της Σαπφούς εξακολουθούσαν ακόμη να διαβάζονται στην Αίγυπτο και αργότερα στην εποχή των Κομνηνών η Πατριαρχική Σχολή περιελάμβανε στην ύλη της ποιητές όπως η Σαπφώ και ο Πίνδαρος, μάλλον δεν υπήρξε κάποια επίσημη επιβολή λογοκρισίας από την Χριστιανική Εκκλησία. Είναι όμως πιθανό, πολλά από τα έργα της να χάθηκαν λόγω της μη αντιγραφής τους, εξαιτίας της χαμηλής ζήτησης που ίσως είχαν μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού και στα πλαίσια μιας πιο αυστηρής άποψης για την ηθική. Ο επίσης Μυτιληνιός σύγχρονος ποιητής Οδυσσέας Ελύτης την περιέγραψε σαν μια «μακρινή εξαδέλφη» του με την οποία μεγάλωσαν παίζοντας «στους ίδιους κήπους, γύρω από τις ίδιες ροδιές, πάνω απ' τις ίδιες στέρνες» και της αφιέρωσε ένα από τα μικρά του έψιλον. Το 1986 κυκλοφόρησε στην Ελλάδα ο δίσκος «Σαπφώ» σε μουσική του Σπύρου Βλασσόπουλου και παραγωγή του Διονύση Σαββόπουλου, με μελοποιήσεις 12 ποιημάτων της Σαπφούς σε μετάφραση του Σωτήρη Κακίση, και ερμηνεία της Αλέκας Κανελλίδου.[1]
Ο αστεροειδής 80 Σαπφώ (80 Sappho), που ανακαλύφθηκε το 1864, πήρε το όνομά του από τη λυρική αυτή ποιήτρια.
Έργα
Σαπφώ. Τοιχογραφία από την Πομπήια
Η Σαπφώ έγραψε ερωτικά ποιήματα, ύμνους στους θεούς και επιθαλάμια (τραγούδια του γάμου). Η ποίησή της δονείται από αυθορμητισμό και έντονα αισθήματα. Αρκετοί από τους στίχους της μαρτυρούν έντονο ερωτισμό και λυρισμό. Από τα ποιήματά της, που συνέλεξαν οι Αλεξανδρινοί και δημοσίευσαν σε βιβλία, τα πιο διάσημα ήταν οι Ύμνοι και τα Επιθαλάμια. Ίσως κανένας άλλος λογοτέχνης δεν μπορεί να συγκριθεί με τη Σαπφώ στην ομορφιά της σκέψης, στον μελωδικό της στίχο και στην ένταση των αισθημάτων της. Εκτός από μικρά αποσπάσματα, έχουν διασωθεί ολόκληρα μόνο ένας Ύμνος στην Αφροδίτη («Ποικιλόθρον' αθάνατ' Αφρόδιτα»), η Ωδή «Ότωι τις έραται» και ένα αναφερόμενο στο μύθο της Ηούς (Αυγής) και του Τιθωνού, που ανακαλύφθηκε από αποκατάσταση παπύρου της Οξυρρύγχου και εκδόθηκε το 2005. Αυτά υπάρχουν μεταφρασμένα στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.
Τρία επιγράμματα με το όνομα της Σαπφούς, από τον Στέφανο του Μελέαγρου, υπάρχουν στην Παλατινή Ανθολογία, εντονότατα αμφισβητούμενα (VI 269, VII 489, VII 505).[1]
https://el.wikipedia.org
Σαπφώ: Η Δέκατη Μούσα
11/06/2016
Της Σοφίας Βαρβιτσιώτη
Μέσα στο πάνθεον των Ελλήνων ποιητών, εξέχουσα θέση κατέχει η Σαπφώ από τη Λέσβο. Υπήρξε η πιο φημισμένη ποιήτρια της αρχαιότητας, σε βαθμό που οι Έλληνες, όταν έλεγαν «η ποιήτρια», εννοούσαν αυτήν, όπως όταν έλεγαν «ο ποιητής» εννοούσαν τον Όμηρο. Ο Πλάτων την ονόμαζε «δέκατη Μούσα», ο Ανακρέων «ηδυμελή», ο Λουκιανός «μελιχρόν καύχημα Λεσβίων».
Η Σαπφώ (ή Ψαπφώ/Ψάπφα, περίπου 630-560 π.Χ.) γεννήθηκε πιθανόν στην Ερεσό της Λέσβου και έζησε την ίδια εποχή με τον συντοπίτη της ποιητή Αλκαίο και τον τύραννο Πιττακό. Η οικογένειά της ανήκε στην τάξη των αριστοκρατών, πράγμα που σημαίνει ότι η Σαπφώ έλαβε επιμελημένη μόρφωση. Φαίνεται πως η κοινωνία της Λέσβου είχε φιλελεύθερες αντιλήψεις σχετικά με τη θέση της γυναίκας, πράγμα που αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι γυναίκες (τουλάχιστον οι αριστοκράτισσες) μορφώνονταν, ήταν ιδιαίτερα εκλεπτυσμένες και συμμετείχαν στην πνευματική ζωή του τόπου τους. Λένε πως στην εμφάνιση ήταν μικροκαμωμένη και μελαχρινή. Παντρεύτηκε τον πλούσιο Κερκύλα από την Άνδρο και απέκτησε μαζί του μια κόρη, στην οποία αφιέρωσε το εξής ποίημα:
«Έχω μια κόρη όμορφη, που με λούλουδα χρυσά μοιάζει η μορφή της, η αγαπημένη μου Κλεΐς και εγώ στη θέση της δε θα ’βαζα ούτε ολόκληρη την ξακουστή Λυδία…»
Πολιτικές αναταραχές που ξέσπασαν στη Λέσβο γύρω στο 606 π.Χ. οδήγησαν πολλά μέλη της τοπικής αριστοκρατίας στην εξορία. Αυτό το πικρό ποτήρι το γεύτηκε και η ίδια η Σαπφώ, που κατέφυγε στη Σικελία. Και αυτό σε μια εποχή που τα ταξίδια ήταν υπόθεση δύσκολη και επικίνδυνη, πραγματική περιπέτεια δηλαδή.
Η Σαπφώ επέστρεψε στο νησί της περίπου το 595 π.Χ. και ίδρυσε στην πόλη της Μυτιλήνης μια σχολή ή λέσχη, στην οποία φοιτούσαν νέες κοπέλες όχι αποκλειστικά από τη Λέσβο, αλλά και από άλλες πόλεις της μητροπολιτικής Ελλάδας και της Μικράς Ασίας. Εκεί διδάσκονταν την τέχνη της ποίησης και της μουσικής, αλλά και κοινωνική συμπεριφορά, με έμφαση στους εκλεπτυσμένους τρόπους και στην κομψή αισθητική. Οι μαθήτριες συνδέονταν μεταξύ τους αλλά και με τη δασκάλα τους με δεσμούς βαθιάς φιλίας και αγάπης. Αυτή η σχέση της Σαπφώς με τις μαθήτριές της έγινε αντικείμενο πολλών κακόβουλων και φαρμακερών σχολίων από τους μεταγενέστερους, οι οποίοι ονόμαζαν τη Σαπφώ «γυναικεράστρια», δηλαδή ομοφυλόφιλη. (Εξ ου και ο όρος «λεσβιακός έρωτας».) Ενδεχομένως, η κοινωνία της εποχής ήταν αρκετά απελευθερωμένη σε τέτοια θέματα. Είναι βέβαια πολύ πιθανό η αρχαία κωμωδία να ευθύνεται για την εξάπλωση αυτών των φημών, επειδή οι κωμικοί ποιητές αγαπούσαν τα χονδροειδή αστεία και δεν χάριζαν κάστανα όταν σατίριζαν πρόσωπα και καταστάσεις. (Ο Αριστοφάνης για παράδειγμα διακωμωδούσε ανελέητα -μεταξύ άλλων- τον Ευριπίδη και το Σωκράτη.) Η σχέση της Σαπφώς με τις μαθήτριές της είναι εξ ίσου πιθανό να έμοιαζε με τη σχέση του Σωκράτη με τους δικούς του μαθητές. Ο Σωκράτης κέρδιζε τους μαθητές του με την αίγλη της προσωπικότητάς του και η σχέση του μαζί τους ήταν ερωτική, αλλά όχι τόσο με τη σαρκική έννοια, όσο με την πνευματική. Ίσως έναν τέτοιο πνευματικό έρωτα βίωνε και η Σαπφώ με τις μαθήτριές της. Πάντως και οι δύο συγκινούνταν από την ιδέα του Ωραίου.
Γεγονός είναι ότι η ποίηση της Σαπφώς υμνεί σε πολλά σημεία τη γυναικεία ομορφιά και αναφέρεται ονομαστικά στις μαθήτριές της:
«Σε παρακαλώ, Γογγύλα, ξαναγύρισε κρατώντας την άρπα και φόρεσε τον χιτώνα τον άσπρο σαν το γάλα. Ποιος πόθος γύρω από σένα την όμορφη φτερουγίζει και το φόρεμα αυτό συνταράζει όποιον το βλέπει και εγώ χαίρομαι…»
Η Σαπφώ καλλιέργησε την λυρική ποίηση. Ήταν η εποχή που οι ποιητές άφησαν κατά μέρος τα κατορθώματα των θεών και των ηρώων, για να τραγουδήσει ο καθένας τις προσωπικές του σκέψεις και τους δικούς του καημούς. Η ποίηση της Σαπφώς είναι βαθιά ερωτική, πηγαία, ειλικρινής, τολμηρή και γεμάτη με έντονα συναισθήματα:
«Έδυσε η Σελήνη και η Πούλια, μεσάνυχτα πλησιάζουν, περνά η ώρα κι εγώ μόνη κοιμάμαι…»
«Ο Έρωτας μου συντάραξε το νου σαν άνεμος που φυσομανά στις δρυς απάνω του βουνού…»
«Ήρθες, καλά έκανες, κι εγώ σε λαχταρούσα και δρόσισες την ψυχή μου τη φλεγόμενη από πόθο…»
Συνέθεσε επίσης πολλούς ύμνους προς τους θεούς, καθώς και επιθαλάμια (γαμήλια) τραγούδια, αξιοποιώντας τη λαϊκή παράδοση του τόπου της:
«Αφροδίτη αθάνατη με τον πλουμιστό θρόνο, κόρη του Δία, δολοπλέχτρα, παρακαλώ σε με πίκρες και καημούς, σεβαστή θεά, μην παιδεύεις την ψυχή μου…»
«Ευτυχισμένε γαμπρέ, ο γάμος όπως τον ονειρεύτηκες σου πραγματοποιήθηκε και έχεις την κόρη που ποθούσες…»
Πόση ευαισθησία, πόση τρυφερότητα και πόση φρεσκάδα μπορούν να χωρέσουν σε τόσο λίγους στίχους!
Έγραψε στην αιολική διάλεκτο της Λέσβου, επινόησε νέα μέτρα και τη χαρακτηριστική σαπφική στροφή και πειραματίστηκε με καινοτομίες στη μουσική. Τα ποιήματά της διακρίνονται για τη μουσικότητα της γλώσσας, την ποικιλία των εκφραστικών μέσων και τις εντυπωσιακές εικόνες. Από τον όγκο του έργου της ελάχιστα ποιήματα μας σώθηκαν ακέραια και σκόρπια αποσπάσματα από τα υπόλοιπα. Τι πλούτο αλήθεια θα είχαμε στα χέρια μας, αν δεν είχε καεί η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας…
http://www.iart.gr/sapfo-i-dekati-mousa/
Η Σαπφώ έγραψε ερωτικά ποιήματα, ύμνους στους θεούς και επιθαλάμια (τραγούδια του γάμου). Η ποίησή της δονείται από αυθορμητισμό και έντονα αισθήματα. Αρκετοί από τους στίχους της μαρτυρούν έντονο ερωτισμό και λυρισμό. Από τα ποιήματά της, που συνέλεξαν οι Αλεξανδρινοί και δημοσίευσαν σε βιβλία, τα πιο διάσημα ήταν οι Ύμνοι και τα Επιθαλάμια. Ίσως κανένας άλλος λογοτέχνης δεν μπορεί να συγκριθεί με τη Σαπφώ στην ομορφιά της σκέψης, στον μελωδικό της στίχο και στην ένταση των αισθημάτων της. Εκτός από μικρά αποσπάσματα, έχουν διασωθεί ολόκληρα μόνο ένας Ύμνος στην Αφροδίτη («Ποικιλόθρον' αθάνατ' Αφρόδιτα»), η Ωδή «Ότωι τις έραται» και ένα αναφερόμενο στο μύθο της Ηούς (Αυγής) και του Τιθωνού, που ανακαλύφθηκε από αποκατάσταση παπύρου της Οξυρρύγχου και εκδόθηκε το 2005. Αυτά υπάρχουν μεταφρασμένα στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.
Τρία επιγράμματα με το όνομα της Σαπφούς, από τον Στέφανο του Μελέαγρου, υπάρχουν στην Παλατινή Ανθολογία, εντονότατα αμφισβητούμενα (VI 269, VII 489, VII 505).[1]
https://el.wikipedia.org
Σαπφώ: Η Δέκατη Μούσα
11/06/2016
Της Σοφίας Βαρβιτσιώτη
Μέσα στο πάνθεον των Ελλήνων ποιητών, εξέχουσα θέση κατέχει η Σαπφώ από τη Λέσβο. Υπήρξε η πιο φημισμένη ποιήτρια της αρχαιότητας, σε βαθμό που οι Έλληνες, όταν έλεγαν «η ποιήτρια», εννοούσαν αυτήν, όπως όταν έλεγαν «ο ποιητής» εννοούσαν τον Όμηρο. Ο Πλάτων την ονόμαζε «δέκατη Μούσα», ο Ανακρέων «ηδυμελή», ο Λουκιανός «μελιχρόν καύχημα Λεσβίων».
Η Σαπφώ (ή Ψαπφώ/Ψάπφα, περίπου 630-560 π.Χ.) γεννήθηκε πιθανόν στην Ερεσό της Λέσβου και έζησε την ίδια εποχή με τον συντοπίτη της ποιητή Αλκαίο και τον τύραννο Πιττακό. Η οικογένειά της ανήκε στην τάξη των αριστοκρατών, πράγμα που σημαίνει ότι η Σαπφώ έλαβε επιμελημένη μόρφωση. Φαίνεται πως η κοινωνία της Λέσβου είχε φιλελεύθερες αντιλήψεις σχετικά με τη θέση της γυναίκας, πράγμα που αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι γυναίκες (τουλάχιστον οι αριστοκράτισσες) μορφώνονταν, ήταν ιδιαίτερα εκλεπτυσμένες και συμμετείχαν στην πνευματική ζωή του τόπου τους. Λένε πως στην εμφάνιση ήταν μικροκαμωμένη και μελαχρινή. Παντρεύτηκε τον πλούσιο Κερκύλα από την Άνδρο και απέκτησε μαζί του μια κόρη, στην οποία αφιέρωσε το εξής ποίημα:
«Έχω μια κόρη όμορφη, που με λούλουδα χρυσά μοιάζει η μορφή της, η αγαπημένη μου Κλεΐς και εγώ στη θέση της δε θα ’βαζα ούτε ολόκληρη την ξακουστή Λυδία…»
Πολιτικές αναταραχές που ξέσπασαν στη Λέσβο γύρω στο 606 π.Χ. οδήγησαν πολλά μέλη της τοπικής αριστοκρατίας στην εξορία. Αυτό το πικρό ποτήρι το γεύτηκε και η ίδια η Σαπφώ, που κατέφυγε στη Σικελία. Και αυτό σε μια εποχή που τα ταξίδια ήταν υπόθεση δύσκολη και επικίνδυνη, πραγματική περιπέτεια δηλαδή.
Η Σαπφώ επέστρεψε στο νησί της περίπου το 595 π.Χ. και ίδρυσε στην πόλη της Μυτιλήνης μια σχολή ή λέσχη, στην οποία φοιτούσαν νέες κοπέλες όχι αποκλειστικά από τη Λέσβο, αλλά και από άλλες πόλεις της μητροπολιτικής Ελλάδας και της Μικράς Ασίας. Εκεί διδάσκονταν την τέχνη της ποίησης και της μουσικής, αλλά και κοινωνική συμπεριφορά, με έμφαση στους εκλεπτυσμένους τρόπους και στην κομψή αισθητική. Οι μαθήτριες συνδέονταν μεταξύ τους αλλά και με τη δασκάλα τους με δεσμούς βαθιάς φιλίας και αγάπης. Αυτή η σχέση της Σαπφώς με τις μαθήτριές της έγινε αντικείμενο πολλών κακόβουλων και φαρμακερών σχολίων από τους μεταγενέστερους, οι οποίοι ονόμαζαν τη Σαπφώ «γυναικεράστρια», δηλαδή ομοφυλόφιλη. (Εξ ου και ο όρος «λεσβιακός έρωτας».) Ενδεχομένως, η κοινωνία της εποχής ήταν αρκετά απελευθερωμένη σε τέτοια θέματα. Είναι βέβαια πολύ πιθανό η αρχαία κωμωδία να ευθύνεται για την εξάπλωση αυτών των φημών, επειδή οι κωμικοί ποιητές αγαπούσαν τα χονδροειδή αστεία και δεν χάριζαν κάστανα όταν σατίριζαν πρόσωπα και καταστάσεις. (Ο Αριστοφάνης για παράδειγμα διακωμωδούσε ανελέητα -μεταξύ άλλων- τον Ευριπίδη και το Σωκράτη.) Η σχέση της Σαπφώς με τις μαθήτριές της είναι εξ ίσου πιθανό να έμοιαζε με τη σχέση του Σωκράτη με τους δικούς του μαθητές. Ο Σωκράτης κέρδιζε τους μαθητές του με την αίγλη της προσωπικότητάς του και η σχέση του μαζί τους ήταν ερωτική, αλλά όχι τόσο με τη σαρκική έννοια, όσο με την πνευματική. Ίσως έναν τέτοιο πνευματικό έρωτα βίωνε και η Σαπφώ με τις μαθήτριές της. Πάντως και οι δύο συγκινούνταν από την ιδέα του Ωραίου.
Γεγονός είναι ότι η ποίηση της Σαπφώς υμνεί σε πολλά σημεία τη γυναικεία ομορφιά και αναφέρεται ονομαστικά στις μαθήτριές της:
«Σε παρακαλώ, Γογγύλα, ξαναγύρισε κρατώντας την άρπα και φόρεσε τον χιτώνα τον άσπρο σαν το γάλα. Ποιος πόθος γύρω από σένα την όμορφη φτερουγίζει και το φόρεμα αυτό συνταράζει όποιον το βλέπει και εγώ χαίρομαι…»
Η Σαπφώ καλλιέργησε την λυρική ποίηση. Ήταν η εποχή που οι ποιητές άφησαν κατά μέρος τα κατορθώματα των θεών και των ηρώων, για να τραγουδήσει ο καθένας τις προσωπικές του σκέψεις και τους δικούς του καημούς. Η ποίηση της Σαπφώς είναι βαθιά ερωτική, πηγαία, ειλικρινής, τολμηρή και γεμάτη με έντονα συναισθήματα:
«Έδυσε η Σελήνη και η Πούλια, μεσάνυχτα πλησιάζουν, περνά η ώρα κι εγώ μόνη κοιμάμαι…»
«Ο Έρωτας μου συντάραξε το νου σαν άνεμος που φυσομανά στις δρυς απάνω του βουνού…»
«Ήρθες, καλά έκανες, κι εγώ σε λαχταρούσα και δρόσισες την ψυχή μου τη φλεγόμενη από πόθο…»
Συνέθεσε επίσης πολλούς ύμνους προς τους θεούς, καθώς και επιθαλάμια (γαμήλια) τραγούδια, αξιοποιώντας τη λαϊκή παράδοση του τόπου της:
«Αφροδίτη αθάνατη με τον πλουμιστό θρόνο, κόρη του Δία, δολοπλέχτρα, παρακαλώ σε με πίκρες και καημούς, σεβαστή θεά, μην παιδεύεις την ψυχή μου…»
«Ευτυχισμένε γαμπρέ, ο γάμος όπως τον ονειρεύτηκες σου πραγματοποιήθηκε και έχεις την κόρη που ποθούσες…»
Πόση ευαισθησία, πόση τρυφερότητα και πόση φρεσκάδα μπορούν να χωρέσουν σε τόσο λίγους στίχους!
Έγραψε στην αιολική διάλεκτο της Λέσβου, επινόησε νέα μέτρα και τη χαρακτηριστική σαπφική στροφή και πειραματίστηκε με καινοτομίες στη μουσική. Τα ποιήματά της διακρίνονται για τη μουσικότητα της γλώσσας, την ποικιλία των εκφραστικών μέσων και τις εντυπωσιακές εικόνες. Από τον όγκο του έργου της ελάχιστα ποιήματα μας σώθηκαν ακέραια και σκόρπια αποσπάσματα από τα υπόλοιπα. Τι πλούτο αλήθεια θα είχαμε στα χέρια μας, αν δεν είχε καεί η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας…
http://www.iart.gr/sapfo-i-dekati-mousa/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου